به بهانه قتل آتنا: اولویت دادن به پیشگیری از کودک‌آزاری

یکی از موضوعات مورد توجه در این روزها بحث آسیب‌های‌اجتماعی و به تبع آن خشونت‌خانگی است که کودک آزاری یکی از مصادیق خشونت‌های خانگی است که در کنار همسرآزاری و سالمندآزاری فراوانی بسیاری در جامعه دارد. معضل کودک‌آزاری در همه جوامع وجود دارد و کشور ما نیز از این مساله مستثنی نیست. اولویت در‌ حال حاضر باید پیشگیری از بحث کودک‌آزاری باشد. پیشگیری از کود‌ک‌آزاری نیز مبتنی بر شرایط و نیازهای فرهنگی کودکان و والدین آنهاست. افراد مرتبط با حوزه کودکان باید بتوانند اطلاعات شان را در حوزه پیشگیری از آزار و اذیت کودکان توسعه دهند. پیشگیری از کودک‌آزاری تنها از طریق اطلاع‌رسانی و آگاه سازی امکان دارد و بدون راهکارهای پیشگیرانه هیچ‌گاه نمی‌توان میزان آسیب‌های اجتماعی و به ویژه کودک‌آزاری را به صفر رساند. در چنین شرایطی منطق حکم می‌کند که دولت‌ها بستری را برای افراد در شرایط بحرانی فراهم کنند تا آنها بتوانند از ظرفیت‌های موجود برای دریافت کمک استفاده کنند.

نگاهی جدید به کودک‌آزاری

از سال ۷۸ با راه‌اندازی اورژانس‌اجتماعی در ایران نگاه جدیدی به حوزه کودک‌آزاری ایجاد شد تا دسترسی کودکان در معرض آزار و ارائه خدمات به آنها تسهیل شود. دریافت این خدمات از طریق یک منبع اجتماعی تحت عنوان سازمان‌بهزیستی و با حضور مددکاران اجتماعی و روانشناسان صورت می‌گیرد. در ایران انواع کودک آزاری دیده می‌شود. کودک آزاری‌های های جسمی، جنسی که معمولا به‌دلیل حفظ آبرو پنهان می‌مانند، کودک آزاری‌های روانی( عاطفی یا روحی )با مصادیقی مانند تحقیر، سرزنش و تهدید و…، مسامحه یا غفلت ، کودک‌آزاری اقتصادی و بهره‌کشی خارج از حدتوان کودکان برای کسب درآمد، کودک‌آزاری سیاسی و استفاده از کودکان در عملیات‌های جاسوسی و ازدواج های سیاسی و … انواع مصادیق کودک‌آزاری است.

همانگونه که  در حال حاضر فرد بیمار  امکان مراجعه به اورژانس بیمارستان و درمانگاه‌های نزدیک منزل را برای ارائه خدمات دارد، در صورت لزوم می تواند با خط  تلفن ۱۱۵ تماس بگیرد  و چنانچه نیار به مداخله در محل باشد آمبولانس و متخصصان کادر درمان بر بستر بیمار حاضر می‌شوند. در واقع محدودیت زمانی و مکانی برای دسترسی بیماران به خدمات درمانی به حداقل رسیده است. شبیه این امکانات در حوزه نیروی انتظامی نیز برای افراد موجود است.( کلانتری، ایستگاه پلیس، تلفن ۱۱۰ و گشت انتظامی) در حوزره اجتماعی هم برنامه اورژانس اجتماعی را طراحی کردم تا دسترسی و آگاهی مردم در حوزه اجتماعی و استفاده از مراکز اورژانس اجتماعی نیز باید در سطح جامعه فراگیر شود. ساختار اورژانس اجتماعی از سال ۷۸ به مرور تکمیل شد و اکنون مرکز اورژانس اجتماعی متعددی در کشور داریم. اورژانس اجتماعی دارای چهار مرکز مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی که مرکز  مادر اورژانس اجتماعی  است و بصورت شبانه روزی خدمت ارائه می کند،پایگاه خدمات‌اجتماعی (مراکزی در دسترس مردم بیشتر در سکونتگاه های غیر رسمی)، خط تلفن اورژانس اجتماعی( ۱۲۳ )و تیم سیار اورژانس‌اجتماعی  که مجهز به خودرو‌های  خاص و با حضور مددکاران اجتماعی و روانشناسان است.

لزوم آگاه‌سازی کودکان

افراد یا کودکان در معرض آزار و آزازر دیده  یا کساننی که با این نوع آسیب اجتماعی در ارتباط هستند و یا در جامعه می بینند باید یاد بگیرند که اگر امکان مراجعه به مراکز اورژانس‌اجتماعی برای آنها میسر نیست با خط ۱۲۳ تماس بگیرند. ارتباط با این خط رایگان است. آنها با تماس با این شماره تلفن می‌توانند از خدمات، مداخله و حمایت‌های لازم توسط مددکاران اجتماعی بهره‌مند شوند. در صورت تماس و حضور تیم سیار اورژانس‌اجتماعی این تیم خدمات ویژه‌ را به کودکان ارائه داده و در صورت لزوم با حکم مراجع قضائی او را از منزل به مراکز بهزیستی منتقل می‌کنند.

آتنا آخرین کودک نیست!

معضل قتل‌هایی مشابه قتل آتنا و ستایش در کشور پایان یافتی نیست. قتل آتنا رسانه‌ای شد و احساسات عمومی را جریحه‌دار و نگران کرد و به این موضوع بسیار پرداخته شد. در واقع دقیقا در زمانی که آتنا در معرض اذیت و آسیب بود ممکن است  مشابه این اتفاق برای برخی کودکان دیگر این سرزمین نیز تکرار شد و آنها مورد آزار جنسی قرار گرفتند. در واقع کودکان همان‌گونه که کارکرد ویژه چشم یا دست خود را می‌دانند و نحوه مراقبت از آنها را فرامی‌گیرند باید آموزش‌هایی در زمینه سلامت و بلوغ جنسی خود نیز دیده و نسبت به این موضوع اطلاع و آگاهی داشته باشند.  شاید یکی از  دلایل، عدم شناخت افراد از نحوه عملکرد و حوزه اختیارات اورژانس اجتماعی است. بسیاری از مردم مراکز اورژانس اجتماعی را نمی‌شناسند. این افراد شناخت مناسبی از مراکز پلیس، آتش‌نشانی و اورژانس پزشکی دارند و شماره تماس آرایشگاه‌ها و فست فو‌دهای فراوانی را دارند اما اطلاعات آنها در حوزه اجتماعی و منابع اجتماعی ناکافی است. این در حالی است که اورژانس اجتماعی کشور ۱۸‌ساله شده و امسال نیز بر اساس برنامه ششم توسعه قرار است در ۱۴۰ شهر دیگر (علاوه بر شهرهایی که از سال ۷۸ تاکنون راه اندازی شده است). بنابراین افراد باید نسبت به موضوعات‌اجتماعی آگاهی‌های لازم را به دست آورند و سواد اجتماعی خود را افزایش دهند تا از گزند تلاطم‌ها، آسیب‌ها، تهدیدها و حتی ریسک‌های اجتماعی موجود در جامعه در امان بمانند و زندگی اجتماعی سالمی داشته باشند. مولفه‌های افزایش سواد‌اجتماعی بهره‌گیری از منابع اجتماعی، آشنایی با این منابع و مدیریت رفتار در شرایط بحرانی است. متاسفانه بسیاری از موارد کودک‌آزاری سهوی و ناآگاهانه صورت می‌گیرند هرچند بخشی از آنها نیز تعمدی هستند. برای مثال قتل‌های ستایش یا آتنا کاملا تعمدی اتفاق افتاده‌اند. مددکاران اجتماعی می‌توانند خانواده‌ها را با مصادیق کودک‌آزاری آشنا کنند تا آنها مهارت‌های‌اجتماعی لازم را کسب کنند و در صورت لزوم و نبود شرایط مساعد و مناسب برای کودک در خانواده آنها می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌های قانونی موجود کودک را از محیط نابسامان خانه جدا کرده و به مراکز مرتبط در این حوزه ارجاع دهند. خوشبختانه سیستم قضائی با توجه به آیین‌نامه مصوب کودکان و نوجوان در سال ۸۱ و آیین‌نامه مصوب اورژانس‌اجتماعی در هیات‌دولت و همچنین پیشینه ۱۸‌ساله فعالیت مراکز اورژانس‌اجتماعی در ایران همکاری خوبی با این مرکز اجتماعی دارند. اما معضل اصلی تصویب نشدن لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان توسط مجلس است، این لایحه در سال ۸۷ توسط قوه‌قضائیه و همکاری دستگاه‌های مرتبط و تشکل‌های غیردولتی تدوین، در جلسه مسئولان‌‌قضائی تصویب و به دولت ارائه شد و دولت با تاخیر سه‌ساله در سال ۹۰ آن را به منظور بررسی به مجلس ارجاع داد. در این لایحه عملکرد کشورهای مختلف در حوزه حقوق کودکان و نوجوانان بررسی شده و به مدت شش سال همچنان در مجلس باقی مانده است. کمیسیون قضائی در مقطع زمانی آن را بررسی و به مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه کرد. این لایحه بار دیگر در مرکز پژوهش‌های قم توسط دستگاه‌های مرتبط و صاحبنظران بررسی شد و به کمیسیون قضائی و حقوقی برگشت. در حال حاضر کمیسیون‌ قضائی مجلس بند بند آن را بررسی می‌کند. در صورت تصویب این لایحه ایران جزو پیشروترین کشورها در حمایت از کودکان در معرض‌خطر، آسیب‌دیده و بزه دیده می‌شود.

* رئیس انجمن مددکاران‌ اجتماعی ایران

منبع: روزنامه آرمان