جرأت؛ مهارتی که باید تقویت شود
برای جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی و یکی از مهم‌ترین آنها، بحث اعتیاد و عود آن، افراد جامعه نیازمند آموزش‌های مهارت زندگی هستند و این مبحث کاری است که به نظر می‌رسد کمتر در دستور کار خانواده‌ها قرار گرفته است.
به گزارش خبرگزاری فارس، آسیب‌دیدگان اجتماعی از جمله معتادان به موادمخدر، از نظر توانایی حل مسائل زندگی و رویارویی و مقابله با چالش‌های موجود اجتماعی، در سطح پایینی قرار دارند.
این افراد به دلیل عدم برخورداری از دانش و مهارت لازم و فراوانی دشواری‌های زندگی، نتوانسته‌اند در موقعیت‌های مختلف و دشوار زندگی تصمیم‌های مناسب و مؤثر بگیرند و یا راهکار سازشی مطلوب را انتخاب کنند.
* آگاه‌سازی، آسیب‌های اجتماعی را کاهش می‌دهد
به همین دلیل هم به عنوان یکی از عوامل اساسی پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی و هم به عنوان راهکارهای مقابله‌ای پیشگیری از عود، ضرورت آگاه‌سازی و آموزش این مهارت‌ها احساس می‌شود.
با آموزش این مهارت‌ها و با افزایش توانایی افراد و بیماران و افزایش عملکرد فردی و اجتماعی، گامی مهم در راستای سلامت اولیه و بازتوانی بیماران برداشته می‌شود.
در این گزارش و در گفت‌وگو با فاطمه چاکرالحسینی، کارشناس پیشگیری اداره بهزیستی ابرکوه تلاش شده با تشریح انواع مهارت‌های زندگی اجتماعی و ارائه آگاهی و شناخت بیشتر و افزایش امکان استفاده از آنها در موقعیت‌های مختلف، زمینه و بستر سازش و تثبیت موقعیت و رفع مشکلات مقابله با چالش‌های زندگی به خوبی فراهم شود.
*دسته‌بندی مهارت‌های زندگی
این کارشناس اظهار داشت: انواع مهارت‌های زندگی به طور عمده عبارت از مهارت تصمیم‌گیری، حل مسئله، مهارت تفکر خلاق، تفکر نقادانه، مهارت ارتباطات میان فردی، مهارت همدلی با دیگران، کنترل هیجان‌ها و فشارهای روانی و مهارت خودآگاهی (خودشناسی) است.
* مهارت کنترل هیجانات و فشارهای روانی را بیاموزیم
به تعبیری می‌توان نوجوانی و جوانی را دوره جوشش و بروز شدید هیجان‌ها دانست. کودکان و نوجوانان باید راه‌های تشخیص هیجان‌ها را در خود و دیگران بیاموزند و شیوه‌های تأثیرگذاری هیجان‌ها بر رفتار و روش‌های مقابله با آنها را تمرین کنند.
خشم، اندوه، نفرت، پرخاش و… بهداشت روانی را به طور جدی تهدید می‌کند.
کنار آمدن با فشار روانی نیز در میان مهارت‌های زندگی نقش برجسته‌ای دارد زیرا زندگی کردن در محیط‌های پرتراکم شهری، تصمیم‌گیری اساسی در مورد تحصیل، شغل، ازدواج و ده‌ها متغیر دیگر، کم و بیش فرد را در معرض فشار روانی قرار می‌دهد.
* فشارهای روانی بهداشت روانی را تهدید می‌کند
در بعد روان شناختی نیز ادامه فشارهای روانی، بهداشت روانی افراد را به طور جدی در معرض خطر قرار می‌دهد و اضطراب، افسردگی و بی‌اعتمادی به محیط، شایع‌ترین تبعات قرار گرفتن شخص در محیط فشارزا است.
در رابطه با فشار روانی، توجه به سه عنصر ضروری است که عبارت از “منبع فشارهای روانی”، “شناخت راه‌های اثرگذاری فشارهای روانی بر انسان” و “چگونگی کنترل آثار فشارهای روانی” است.
* راهکارهای کاهش فشارهای روانی را بشناسیم
میزان فشارهای روانی در زندگی را نمی‌توان به صفر رساند اما راه‌هایی برای مقابله با آنها وجود دارد و برای مثال می‌توان به گونه‌ای عمل کرد که منابع فشارهای روانی کاهش پیدا کند به علاوه، ایجاد تغییر در محیط فیزیکی یا شیوه زندگی برخی منابع فشارزا را از بین می‌برد.
معمولاً ارزیابی شناختی شخص از واقعیت فشارزا، نحوه مواجهه او را با آن موقعیت مشخص می‌سازد و این ارزیابی شناختی، همواره چارچوب منطقی ندارد و در بسیاری از موارد، تحلیل‌های افراد از موقعیت مخدوش می‌شود که در مکاتب روان درمانی شناختی‌نگر، این خدشه‌های منطقی را خطاهای شناختی می‌گویند.
خطاهای شناختی، عموماً فشارهای روانی شدید را به همراه دارند و در برخی موارد، سلامت روانی افراد را به طور جدی تهدید و اقدامات درمانی را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
در این میان، نکته جالب این است که تا حدودی می‌توان ارزیابی‌های شناختی صحیح را به افراد آموزش داد و پیامد چنین مداخله مفیدی، ایجاد تغییرات مثبت در نگرش آنان و بالطبع کاهش میزان فشار روانی است.
* جرأت داشته باشیم
یکی از مشکلات عمده افراد که از شکل‌گیری سالم هویت و شکوفایی استعدادهای آنها جلوگیری می‌کند، وجود اشکال در برقراری ارتباط اجتماعی مناسب است.
افراد بی‌جرأت در ابراز وجود، بیان احساسات و افکار و نظرات خود به دیگران ناتوان هستند و عزت نفس کمی دارند.
این افراد در موقع بیان عقاید خود به دیگران مضطرب می‌شوند و نمی‌توانند احساسات واقعی خود را بیان و درخواست‌های نامعقول و غیرمنطقی دیگران را رد کنند به همین دلیل اغلب مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند.
* به جرأت مسلح شویم
با مسلح شدن به جرأت‌آموزی، افراد می‌توانند اهداف و نیازهای خود را به طریقی روشن و مستقیم بیان و آن را به دیگران تفهیم کنند.
پیام اصلی جرأت این است: “این چیزی است که من فکر می‌کنم، این چیزی است که من احساس می‌کنم و این چیزی است که من در این موقعیت می‌بینم” و این پیغام‌ها بدون سلطه و لطمه به دیگران ابراز می‌شوند.
رفتار جرأت‌مندانه را نیز می‌توان این گونه تعریف کرد که رفتار جرأت‌مندانه رفتاری است که فرد را قادر می‌سازد تا بر اساس بهترین علایق خود عمل کند، برای حقوق خود بدون اضطراب مقاومت کند، احساسات خود را به راحتی و خالصانه ابراز نماید و حقوق خود را بدون انکار حقوق دیگران به دست آورد.
* از کجا شروع کنیم؟
برای جرأت‌مند شدن از کجا باید شروع کرد؟ یک نظام اعتقادی و ارزشی را قبول کنید که به شما اجازه ابراز وجود بدهد که این گام دشوارترین کار است.
این رفتار به شما اجازه می‌دهد خشمگین شوید، نه بگویید، درخواست کمک کنید و خطا کردن را قبول کنید.
* مهارت‌های جرأت‌آموزی را بشناسیم
جرأت مندی مراتبی دارد که یکی از آنها جرأت مندی اساسی است و این جرأت‌مندی ابراز مستقیم باورها، احساسات یا عقاید شما است و از این طریق، عبارات ساده‌ای چون “من می‌خواهم” یا “من احساس می‌کنم” را استفاده کنید.
در جرأت‌مندی قوی، انتقال حساسیت‌ها به شخصیت دیگران است. مانند “من می‌دانم که واقعاً سرتان شلوغ بوده ولی می‌خواهم احساس کنم که رابطه‌ها برای شما مهم است و می‌خواهم شما زمان خاصی را به من اختصاص دهید”.
جرأت‌مندی فزاینده، زمانی به وقوع می‌پیوندد که شخص دیگری در واکنش به جرأت‌مندی اساسی شما شکست می‌خورد و به تجاوز علیه حقوق شما ادامه می‌دهد و در نتیجه شما به نحو فزاینده‌ای در رأی خود استوارتر تأکید می‌ورزید، برای مثال اگر شما ساعت ۱۶ عصر فردا کارتان را روی ماشین من تمام نکنید، من مجبور می‌شوم به نمایندگی و سرپرست شما مسئله را اطلاع دهم.
“لازاروس در سال ۱۸۷۳ برای نخستین بار پاسخ‌های خاص تعریف شده را که تحت عنوان رفتار جرأت‌مندانه قرار می‌گیرند طبقه‌بندی کرد: توانایی نه گفتن، توانایی تقاضای کمک، توانایی ابراز احساسات مثبت و منفی و توانایی شروع، ادامه و خاتمه دادن به گفتگوهای عمومی، در این طبقه بندی قرار دارند.
*پیغام اصلی بی‌جرأتی لطمه زدن به حقوق خود است
رفتار فاقد جرأت شامل لطمه زدن به حقوق خود و یا عدم شرکت در ابراز احساسات خالصانه و افکار و عقاید خویش است به گونه‌ای که حالتی پوزش‌خواهانه داشته باشد و خود را تحت‌الشعاع قرار دهد تا دیگران بتوانند به راحتی به او بی‌توجه باشند.
پیغام اصلی بی‌جرأتی این است که من به حساب نمی‌آیم، من هیچ چیز نیستم، افکار من مهم نیستند و شما می‌توانید از من استفاده ببرید و فراموش نکنید که بی‌جرأت بودن از طریق عقب راندن احساسات و جلوگیری از ابراز آنها پایدار می‌شود.
هدف از بی‌جرأت بودن نیز آرام کردن دیگران و پرهیز از تعارض به هر قیمتی است.
* ویژگی‌های افراد با جرأت را بشناسیم
ویژگی‌های شخص با جرأت شامل صدای آرام، دوستانه، برقراری ارتباط چشمی، حالت آرام و گشاده‌رویی و راحتی است و شخص با جرأت، اعتماد به نفس بالایی دارد و از حقوق خود به اندازه حقوق دیگران دفاع می‌کند و چنین فردی غالباً به هدف‌های شخصی خود دست پیدا می‌کند.
با جرأت بودن فنون خاص خود را دارد که گفتار جرأت‌مندانه جزیی از آن است، درباره آن‌چه می‌خواهید، آن‌چه فکر می‌کنید و آن‌چه احساس می‌کنید تا آن‌جایی که ممکن است صریح و خاص باشید و اجازه ندهید دیگران از شما بهره‌جویی کنند. به عنوان مثال نوبت من است، لطفاً صدای تلویزیون را کم کنید، من امتحان دارم.
مخالفت منفعلانه راهکار نیست/ پرسیدن و چرا گفتن را فراموش نکنید
وقتی با شخصی مخالف هستید به دلیل تمایلی که به حفظ رابطه صلح‌آمیز دارید از طریق لبخند زدن و تکان دادن سر یا بذل توجه، تظاهر به موافقت نکنید و زمانی که اعتماد به موضوعی دارید، به صورت فعال مخالفت کنید.
وقتی شخصی دارای اقتدار و از موضع بالا از شما می‌خواهد کاری را انجام دهید که به نظر شما منطقی یا لذت‌بخش نمی‌آید بپرسید که چرا باید آن را انجام دهید؟ زیرا شما یک فرد بزرگ هستید و نباید اقتدار را بدون پرسش بپذیرید و باید بر توضیحی که متقاعدکننده باشد، اصرار بورزید.
* عمل ارزشمند خود را به دیگران بگویید
وقتی عملی انجام داده‌اید که آن را ارزشمند تلقی می‌کنید برای دیگران این فرصت را فراهم کنید تا از آن مطلع شوند، در مکالمه متکلم وحده نباشید اما زمانی که موقعیت را مناسب یافتید در سخن گفتن درنگ نکنید.
همزمان با انجام این فنون، معمولاً داشتن یک محیط حمایتی و پذیرنده شما مفید خواهد بود و مردمی که شما را بفهمند و از شما مراقبت کنند بزرگ‌ترین سرمایه‌های شما به حساب می آیند.
—————————
گزارش: رحیم میرعظیم