حفظ کرامت نیازمندان (به بهانه ایام جشن نیکوکاری)
از سال ۱۳۶۹ هر سال در اسفند و در آستانه عید نوروز و بهار طبیعت، مردم نیکوکار کشور ما همزمان با هفته احسان و نیکوکاری در ۱۴اسفند در همایشی عظیم که تبلور نوعدوستی، نیکوکاری و مهرورزی آنهاست مبادرت به احسان بخشی از اموال خود به نیازمندان جامعه می‌کنند. در تقویم نیز چهاردهم تا بیست و یکم اسفند با عنوان هفته نیکوکاری نام گذاشته شده است. در این روزها جشن نیکوکاری صرف نظر از هدایایی که طی آن جمع‌آوری می‌شود به لحاظ معنوی، اجتماعی و فرهنگی دارای کارکرد‌های ویژه‌ای است که از جمله آنها می‌توان به گسترش و تقویت هر چه بیشتر فرهنگ احسان و انفاق، کمک به همنوع و انسجام اجتماعی اشاره کرد. نوعدوستی و کمک به همنوع از دیدگاه آیین الهی و جهانی اسلام امری ذاتی و فطری است. در واقع خداوند متعال تمایل به کمک کردن به همنوعان را به صورت یک شناخت در قلب هر فرد گنجانده است، بدین مفهوم که عمل نیکوکاری به صورت نور الهی در قلب و سرشت انسان وجود دارد. بر همین اساس در دین اسلام که منطبق با فطرت انسان‌هاست، نوعدوستی و کمک به دیگران توصیه شده است. حفظ کرامت انسانی در زمان کمک به نیازمندان و محرومان از مهم‌ترین مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد. سرمایه اجتماعی با اولویت افزایش مشارکت اجتماعی در بین مردم جامعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. افراد در جامعه ما با بهره گیری از مبانی دینی و فرهنگی ایرانی مشارکت اجتماعی، نوعدوستی، دستگیری از نیازمندان و خدمت به افراد را جزو اولویت‌های خود قرار داده اند. امروزه در جوامع مختلف با ساز و کارهای اداری و غیراداری زمینه حمایت اجتماعی از نیازمندان فراهم شده است؛ این امر هم به‌طور مستمر و هم به شیوه موردی از اهمیت برخوردار است. در کشور ما نیز در کنار حمایت‌های مستمر حاکمیت در قالب سازمان‌ها و نهادهای حمایتگر، نهادهای غیردولتی و سمن‌ها نیز در راستای جلب مشارکت‌های مردمی فعالیت می‌کنند. معمولا هر ساله در کشور ما قبل از فرارسیدن سال نو جشن احسان و نیکوکاری با محوریت کمیته امداد برگزار می‌شود.
کمک کردن با توجه به کرامت انسانی
در اصل نیکوکاری به صورت نور الهی در قلب و سرشت انسان وجود دارد. قبل از هر اقدامی در کمک به مددجویان باید کرامت و حیثیت آنها حفظ شود. کمک به نیازمندان نباید منجر به آزار نیازمندان یا مددجویان شود. در این اقدام نباید افراد خدمات گیرنده احساس خجالت یا شرمساری کنند. نکته دیگر اینکه هرگونه کمک به نیازمند نباید با منت یا موضعگیری خاصی انجام شود. در ضمن هرگونه اقدام نوعدوستانه‌ای در قالب اهدای هدیه‌های مناسب و باکیفیت باید انجام شود. افراد باید به این امر توجه کنند که برای این اقدام انسان‌دوستانه نباید از اجناس نامرغوب استفاده کرد. در اصل این اقدام چندان زیبنده افراد خیر و نوعدوست کشورمان نیست.
توزیع کالاها به مددجویان باتوجه به نیازهایشان
مددجویان به دلیل شرایط ویژه دستشان را به سمت اخذ کمک از آحاد مردم دراز کرده اند، اما این شرایط نباید مبنایی برای خدشه‌دار کردن حیثیت و کرامت این افراد شود. شعار روز جهانی مددکاری نیز این است که باید کرامت و ارزش انسان‌ها حفظ شود و تکریم انسان‌ها جزو وظایف اصلی بخش مددکاران قرار گیرد. متاسفانه در برخی مواقع مشاهده می‌شود که افراد در هفته احسان و نیکوکاری یا در دیگر اقدام‌ها مبنی بر کمک و نوعدوستی به همنوعان مبادرت به اهدای وسایل نامناسب و مندرس می‌کنند؛ این امر نه تنها زیبنده نیکوکاران نیست، بلکه هدف از هرگونه کمک رسانی رفع نیاز نیازمندان و مددجویان است. افراد خیر در نحوه ارائه خدمات باید با توجه به حیثیت فرد نیازمند مبادرت به این اقدام کنند. توجه به نحوه کمک‌رسانی نیز در جامعه نیازمند فرهنگ‌سازی است تا به این ترتیب افراد به اهدا یا انفاق وسایل مرغوب و مورد نیاز نیازمندان ترغیب شوند.
کمک‌رسانی در کشور ریشه فرهنگی دارد
کمک رسانی و فرهنگ اهدا به نیازمندان از فرهنگ اصیل ایرانی و سفارش‌های دینی نشات می‌گیرد. در دین مساله تکامل اجتماعی مطرح است و هر فردی نسبت به دیگر افراد مسئول است. به این ترتیب در مناسب‌های مختلف موضوع اهدا مطرح است. در گذشته این نوع حمایت‌ها و کمک‌ها با رویکرد محلی در بین اطرافیان مطرح بوده است. در آن شرایط شناخت افراد از یکدیگر کامل بود و به این ترتیب کمک رسانی به نیازمندان به شکل مناسب، مستمر و نهادینه شده در کشور انجام می‌شد. این امر با توجه به شرایط کنونی جامعه به فعالیت‌های نهادها متکی است و دیگر از حالت استمرار و نهادینه شدن آن در بین عامه مردم کاسته شده است. در گذشته شب‌های عید و برخی مناسبت‌های ملی یا مذهبی برای افراد نیازمند وسایل مورد نیازشان از سوی مردم به شکل کاملا داوطلبانه مهیا می‌شد. برای مثال حتی در زمان دروی محصولات کشاورزی نیز سهم نیازمندان در نظر گرفته می‌شد. در گذشته توجه به اطرافیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود، اما هم‌اکنون در قالب رفتارهایی مبنی بر مسئولیت اجتماعی باید اعتراف کرد که رفتارها همچون گذشته نیست، بلکه بیشتر به نهادهای خاص و متکی بر فعالیت‌های گسترده در کشور مربوط می‌شود. در ضمن در گذشته افراد معتمد در هر محله با شناسایی نیازمندان محله به شکل داوطلبانه به آنها کمک می‌کردند و چندان به دولت متکی نبودند، اما امروزه افراد به دلیل نگرانی از آینده و کم‌توجهی به نیازهای دیگران آن‌طور که باید و شاید به رفع نیازهای مددجویان توجه نمی‌کنند. کمک‌رسانی به دیگران و به‌ویژه به نیازمندان، باعث حفظ و افزایش کرامت انسانی می‌شود. انجام اعمال خیر در جامعه باعث افزایش عدل و کاهش ظلم در جامعه می‌شود و امید است در تمام دنیا عدالت و امنیت افزایش یابد و ظلم و ستم کاهش یابد. در اصل زندگی انسان با خدمت به مردم و کمک به نیازمندان معنی می‌شود و هر فرد خیر از زندگی خود لذت میبرد. مشارکت و حضور در چنین مراسم و برنامه‌هایی برای کمک به همنوعان توفیق الهی برای انسان‌ها به همراه دارد. افراد در جامعه باید بدانند که با کمک به همنوع نه تنها فردی را به شکل مقطعی از گرفتاری نجات می‌دهند، بلکه این اقدام در بلندمدت منجر به افزایش مشارکت و همبستگی اجتماعی در جامعه می‌شود.
سیدحسن موسوی‌چلک*
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران
منبع: روزنامه آرمان