مددکاری اجتماعی پویا حدفاصلی میان مردم و منابع اجتماعی
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران معتقد است مددکاری اجتماعی پویا نباید منتظر بروز مشکل در جامعه باشد بلکه باید حدفاصلی باشد میان مردم و منابع اجتماعی.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، مددکاری اجتماعی از جمله رشته‌های دانشگاهی است که با سابقه‌ای بیشتر از نیم قرن در کشور ما فعالیت می‌کند، این حرفه نیز مانند سایر حرفه‌ها در طول عمر خود فراز و نشیب‌های زیادی طی کرده و علیرغم توسعه کمی علمی به لحاظ عملی جای خود را آنطور که باید و شاید در میان مشاغل دیگر باز نکرده است تا جایی که تصور از مددکاری، همگان را به یاد حل مشکلات می‌اندازد تا مداخله بهنگام برای پیشگیری. به مناسبت میلاد حضرت علی(ع) و روز مددکار با رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:
تسنیم: در ابتدا توضیحاتی در مورد تعریف مددکاری اجتماعی و سابقه نظری و عملی آن در کشورمان بفرمایید؟
موسوی‌چلک: مددکاری اجتماعی به عنوان یک رشته دانشگاهی از سال ۱۳۳۷ در کشور ما ایجاد شد و سابقه‌ای در حدود ۵۷ سال دارد و در حال حاضر در تمام مقاطع در چند دانشگاه کشور دانشجو می‌پذیرد، این رشته در ابتدا با عنوان خدمات اجتماعی شناخته می‌شد اما بعدها با عنوان مددکاری اجتماعی بازتعریف شد که از نظر ماهیت هیچ تفاوتی با خدمات اجتماعی ندارد.
در تعریف مددکاری از سوی فدراسیون جهانی این رشته، مددکاری اجتماعی به مددکاری جامعه‌ای و سیاستگذاری نزدیک و چند مولفه در آن گنجانده شده است، از جمله حرفه‌ای بودن، کاربردی بودن و تاثیر آن در توسعه و تغییر اجتماعی، انسجام اجتماعی و توانمندسازی افراد ضمن اینکه اصول عدالت اجتماعی، حقوق بشر، مسئولیت جمعی، تسهیل‌گری و احترام به تفاوت‌ها در مددکاری اجتماعی از اصول اساسی‌اند که با تکیه بر علوم اجتماعی، علوم انسانی و دانش بومی، افراد و ساختارها را در مقابله با چالش‌های زندگی، ارتقاء رفاه و بهزیستی یاری می‌کند.
فدراسیون جهانی مددکاری یکسال بر روی تعریف جدید کار کرد، البته در تعاریف قدیمی که امروز نیز مورد توجه است تلفیقی از علم و تجربه داریم، استراتژی‌ای در مددکاری اجتماعی ساری و جاری است که توجه به ظرفیت افراد، روش تخصصی برای ارائه مددکاری، پذیرش فردیت، رابطه حرفه‌ای، رازداری حرفه‌ای و خودآگاهی در آن مدنظر است. ما در جامعه خود با ارزیابی وضعیت سعی می‌کنیم مددکاری اجتماعی را به سیاستگذاری کلان در سطح جامعه نزدیک کنیم.
تسنیم: گفتید مددکاری در کشورمان ۵۷ سال سابقه علمی دارد، در حال حاضر وضعیت آکادمیک آن را چطور ارزیابی می‌کنید؟
موسوی‌چلک: درست است که در مقاطع مختلف دانشجو می‌گیریم اما در سرفصل‌های آن به شدت نیاز به بازنگری است، آنچه در سرفصل‌های این دروس ارائه می‌شود با آنچه نیاز جامعه است بازنگری جدی می‌خواهد، باید در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا مددکاری را تخصصی‌تر کنیم؛ واقعیت این است که ما فقر تولید دانش بومی داریم و تقریباً سهمی در تولید دانش در جامعه مددکاری جهان نداریم. از نظر کمی مراکز علمی گسترش پیدا کردند اما نیاز به بازنگری در تمام مقاطع احساس می‌شود البته این به معنی نفی زحمات گذشتگان و پیشکسوتان نیست اما باید واقع‌بین باشیم تا برنامه‌ریزی‌های بعدی بهتر صورت بگیرد.
تسنیم: زمانی دانشجویان مددکاری بایستی بعد از قبولی در این رشته، در مصاحبه‌ای شرکت می‌کردند که توانایی روانی آنها برای کار در این حوزه سنجیده شود، در حال حاضر وضعیت چگونه است؟
موسوی‌چلک: در گذشته افراد بعد از پذیرش در دانشگاه و گذراندن تعدادی واحد درسی باید مصاحبه می‌دادند تا به واقع مشخص شود برای کار در این رشته روحیه و آمادگی لازم را دارند یا خیر، اما در سال‌های اخیر این موضوع حذف شد و بنده معتقدم همچنان باید به سیستم قبل برگردیم چراکه رشته‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند و افراد باانگیزه در این رشته موفق‌تر عمل می‌کنند و مصاحبه به گزینش نیروهای کارآمد کمک می‌کند.
تسنیم: یک مددکار اجتماعی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
موسوی‌چلک: یک مددکار اجتماعی باید درد انسانیت و نوع‌دوستی داشته و علاقه‌مند کمک به دیگران باشد، اینها برای او موتور محرکه است. یک مددکار اجتماعی خوب باید چهار ویژگی داشته باشد: نخست اینکه باید شناخت علمی نسبت به گروه‌ها و موضوعات داشته باشد،دوم از زمان خود جلوتر باشد، سوم قوانین و مقررات مرتبط با حوزه کاری خود را بشناسد، سوم اینکه با ساختار کشور آشنایی داشته باشد و چهارم اینکه منابع اجتماعی را بشناسد و مدیریت و برنامه ریزی بداند. یک مددکار اجتماعی باید از زمان خود جلوتر حرکت کند و در سیاستگذاری کلان جامعه موثر باشد.
تسنیم: حرکت جلوتر از زمان در شناخت آسیب‌های اجتماعی آینده به یک مددکار بسیار کمک می‌کند، در این خصوص توضیحاتی بفرمایید؟
موسوی‌چلک: یک مددکاری اجتماعی باید مسائل پیش رو را بشناسد تا در سیاستگذاری موثر باشد، تصور عامه از مددکاری کمک به افراد دارای مشکل است در حالیکه این نیست، مددکاری اجتماعی پویا با رویکردی پیشگیرانه برای ارتقای کیفیت زندگی فعالیت می‌کند. من دو ماموریت را برای مددکار اجتماعی ضروری می‌دانم، اینکه او بتواند در جهت ارتقای مستمر کیفیت زندگی مردم و ارتقای شاخص‌های سلامت موثر باشد؛ این اصلا به معنای ورود مددکاری بعد از ابتلای افراد به مشکلات نیست شاید ساختار اداری کشور ما در مقطعی مددکاری را غیرفعال جلوه داده است در حالیکه من اصلا اعتقاد اینچنینی ندارم، مددکار اجتماعی پویا آینده‌نگر است که مسائل را رصد می‌کند، جلوتر از زمان است و قبل از دچار شدن افراد اطلاعات را در اختیار آنها قرار می‌دهد.
من سال ۸۷ پیشنهاد تشکیل پرونده اجتماعی را داده بودم، در حوزه سلامت وقتی خانمی باردار است از ماه اول به دنبال پیگیری است و هر ماه اطلاعاتی از او گرفته می‌شود تا از هر خطری برای جنین جلوگیری شود، ما زمانی می‌توانیم سیستم اجتماعی پویا داشته باشیم که ساختار مدیریت اجتماعی به مردم قبل از بروز مشکلات کمک کند. در تعریف جدید مددکاری به رفاه و بهزیستی کمک شده است، اگر امروز خشونت در محله وجود دارد و یا به هر دلیل میزان آن زیاد شده مددکار اجتماعی نباید صبر کند تا مردم به سراغ او بیایند بلکه باید حد فاصلی میان مردم و منابع اجتماعی باشد، مددکاری اجتماعی پویا یک مددکاری مرکز محور نیست بلکه با رویکرد فعال مبتنی بر جامعه است، ما باید به سراغ مردم برویم نه اینکه با راه‌اندازی یک مرکز منتظر حضور مردم باشیم.
تسنیم: مشکلاتی که در حال حاضر در جامعه با آن روبرو هستیم تا چه اندازه به نبود یا ضعف مددکاری اجتماعی بازمی‌گردد؟
موسوی‌چلک: اشکال کار ما این است که می‌خواهیم مشکلات اجتماعی را با جلسات ضربتی حل کنیم، وزیر بهداشت اعلام می‌کند در کشور ۱۲ میلیون فرد دچار اختلال روانی داریم از سوی دیگر اعلام می‌شود در حال حاضر ۱۵ میلیون پرونده قضایی در دادگاه‌ها داریم و باز هم اعلام می‌شود یک درصد دانش‌آموزان در کشور معتادند، اینها همه مسائل ناشی از غفلت در حوزه اجتماعی است. حوزه اجتماعی ایران یک حوزه کاملاً منفعل است به این دلیل که همواره نگاه امنیتی و سیاسی به آن داشته‌ایم و این نگاه باعث می‌شود بیشتر صورت مسئله را پاک کنیم.
ما در بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها عوارض را نمی‌بینیم و سازمان اجتماعی مطالبه‌گر نیز نداریم، مطالبه‌گری به منزله تقابل با مدیریت حاکم بر جامعه نیست این مشکلات باعث می‌شود در چرخه‌ای باشیم که امنیت ضعیف می‌شود، ما نمی‌خواهیم در حوزه مسائل اجتماعی واقع‌بین باشیم، باید دقت کنیم پیچیدگی‌های حوزه اجتماعی مدیر قدبلند می‌خواهد، با مدیران منفعل مطیع مطلق حوزه اجتماعی پویا نمی‌شود.
تسنیم: موضوع همایش امسال مددکاری را بر مسئولیت اجتماعی متمرکز کرده‌اید، لطفا توضیح بفرمایید چه ضرورت‌هایی در این موضوع احساس کردید؟
موسوی‌چلک: مددکاران اجتماعی پویا مواردی که به پویایی سلامت جامعه کمک می‌کند را رصد می‌کنند و تحلیل‌های آنها می‌گوید در حال حاضر فردگرا شده‌ایم و دغدغه دیگران را نداریم به همین دلیل احساس تنهایی و افسردگی نیز در جامعه زیاد شده و مشارکت اجتماعی کمتر و مقطعی است. در بعد اجتماعی حاکمیت اسلامی مسئول تامین نیازهای اولیه مردمی است که حداقل‌ها را ندارند و در عهدنامه مالک اشتر نیز همین را می‌خوانیم، ما نمی‌توانیم نسبت به مردم بی‌تفاوت باشیم چنانچه اگر مسئولیت اجتماعی در جامعه جا بیفتد افراد تحت پوشش در سازمان‌های حمایتی نخواهیم داشت. با مسئولیت اجتماعی همبستگی و نشاط در جامعه بیشتر می‌شود.
تسنیم: برخی از مشکلات از بیرون جامعه مددکاری مانع عملکرد مناسب آن شده است اما از دورن این جامعه چه ضعف‌ها و محدودیت‌هایی در این موضوع دخیل است؟
موسوی‌چلک: مددکاری اجتماعی ظرفیت بالایی دارد اما به این دلیل که ما بیشتر مددکاری فردی را مورد توجه قرار دادیم نتوانستیم خود را ثابت کنیم به همین دلیل وقتی از مددکاری اجتماعی صحبت می شود به سرعت افراد دارای مشکل به ذهن ما متبادر می‌شود،اما بخش دیگر سازمان‌هایی است که مددکاران اجتماعی در آنها کار می‌کنند، مددکاران در چرخه مدیریت اجتماعی حضور کمرنگی دارند، در ساختار کشور ما مددکاران در حوزه مدیریت نیستند و برداشت ضعیفی از کار مددکاران اجتماعی داریم که بنای کار ما شده است. ما ظرفیت مددکاری را صرف خیریه‌ها و صندوق نگاه کردیم اما باید بازتعریف کنیم و در سیاستگذاری‌ها، پژوهش و سازمان‌های ذیربط آن را جا بیندازیم.