به بهانه ۱۲آذر روز جهانی معلولان /موانع حضور معلولان در عرصههای اجتماعی
سوم دسامبر میلادی مطابق با ۱۲ آذر هجری شمسی بهعنوان «روز جهانی معلولان» نامگذاری شده است که در کشور ما نیز به همین مناسبت این روز گرامی داشته میشود. در ابتدا فرارسیدن این روز را به معلولان، مسوولان و دست اندرکاران این حوزه در بخشهای دولتی و غیردولتی تبریک میگویم. در سالجاری شعاری انتخاب شد که مبتنی بر برطرفکردن موانع برای حرکت معلولان است. شعاری که تحقق عملی آن دنیای دیگری را برای آنان به تصویر میکشد.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به ویژه اصل ۲۹ این قانون، قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی، قانون جامع حمایت از حقوق معلولان، کنوانسیون جهانی حقوق معلولان و برخی از اسناد دیگر بر توجه به حقوق معلولان و موضوع معلولیت در سطوح مختلف پیشگیری تاکید شده است. ولی باید پذیرفت که تا زمان تحقق کامل مفاد این قوانین فاصله کشور ما فرسنگهاست.
گرچه در این زمینه اقدامات مختلفی از سالیان دور تا به امروز توسط سازمانهای مختلف از جمله سازمان بهزیستی کشور انجام شده و میشود و جای تقدیر از تمامی دست اندرکاران این حوزه دارد.با توجه به اینکه طبق آمارها جمعیت معلولان در هر کشور بهطور میانگین حدود ۱۰درصد کل جمعیت را شامل میشود این آمار در ایران باید بیش از هفت و نیم میلیون نفر باشد که دارای انواع معلولیت هستند که رقم قابل توجهی است و اگر زمینه برای حضور فعال معلولان در جامعه فراهم شود میتوانند در چرخه توسعه کشور نقش بسزایی داشته باشند.ضمن اینکه مردم باید فضا را برای مشارکت در عرصههای مختلف در جامعه فراهم کنند و صرفا به دلیل معلولیت نباید با نگاه ترحمآمیز، به آنان اعتماد نداشته باشند و تواناییها و ظرفیتهای آنها را نادیده بگیرند. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و فناوری اطلاعات زمینه و عرصه برای حضور معلولان در عرصههای مختلف در جامعه بیش از پیش فراهم شده است و این فرصتی است که میتواند مشارکت آنان را افزایش دهد. ضمن اینکه نباید فراموش کرد که مشارکت در عرصههای مختلف حق معلولان است چراکه آنان نیز شهروندان جامعه محسوب میشوند و دسترسی برابر به فرصتها را باید فراهم کرد.همچنین باید زمینه حضور مسوولان سازمانهای غیردولتی فعال در حوزه معلولیت را در تصمیمگیریها و تصمیمسازیها، اجرا و نظارت بر فعالیتها فراهم کرد و بدون مشارکت معلولان و خواستههای منطقی آنان برایشان تصمیم گرفته نشود.انتظار میرود در این روز ضمن تقدیر ازدست اندرکاران این حوزه- که این خود اقدام خوبی است – گزارشی از وضعیت اقدامات انجامشده در ایران در حوزه معلولیت، چگونگی اجرای قوانین و مقررات مربوط، چگونگی اجرای وظایف دستگاههای مختلف در ایفای وظایف قانونی خود در رابطه با موضوع معلولیت و معلولان از جمله در ارتباط با آموزش، اشتغال، مناسبسازی محیط برای حضور معلولان در اماکن عمومی، نقاط قوت، ضعف، فرصتها و چالشهای پیشرو و… ارایه شود.
همچنین شاخصهای رفاه اجتماعی در جامعه معلولان در مقایسه با سایر مردم سنجیده شود تا شفافتر بتوان درخصوص حقوق و وضعیت معلولان اظهارنظر کرد. در این صورت است که میتوان با برنامهریزی دقیقتر از قبل، موانع جلو روی حرکت معلولان برداشته شود.علاوه بر اینها، نبود مدیریت یکپارچه و منسجم و سیاستگذاریهای مناسب در کشور موجب شده تا هماهنگی لازم بین دستگاههای مرتبط به خوبی صورت نگیرد. گرچه با توجه به قوانین و اسناد و سابقه موضوع، بیشترین نقش مدیریتی را سازمان بهزیستی کشور و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حوزه معلولیت دارند.
این تصور که مشکل معلولیت مشکل مربوط به فرد است و نه جامعه، اشتباهی فاحش و دردناک است. باید پذیرفت که معلولیت مشکل جامعه است و باید شرایطی فراهم شود تا همه این افراد جامعه از حق شهروندی برخوردار باشند و جامعه بتواند با اتخاذ رویکردهای مناسب زمینه حضور و مشارکت این افراد را فراهم کند و به دلیل معلولیت از عرصههای اجتماعی طرد نشوند و مسوولیتهای اجتماعی سازمانها و مردم در قبال این شهروندان افزایش یابد. نقش خانواده نیز در حرکت معلولان بسیار مهم است. بدون شک معلولانی که همراهی و همکاری خانواده را به همراه دارند در ایفای نقشهای خود به خوبی میتوانند عمل کنند.
فراگیرکردن توانبخشی مبتنی بر جامعه، تقویت رویکرد جامعهمحوری به جای مرکزمحوری، توجه به سطوح مختلف پیشگیری از معلولیت، سطحبندی ارایه خدمات به منظور تسهیل دسترسی به خدمات مورد نیاز، بهرهگیری از تجارب جهانی و بومیسازی آنها، توجه ویژه به آموزش معلولان، توجه به همه ابعاد توانمندسازی (نه نگاه تکبعدی اقتصادی صرف)، بررسی اثربخشی خدمات ارایهشده، مستندسازی اقدامات انجامشده، تولید دانش بومی، آموزش حقوق معلولان به افراد معلول، خانوادههای آنان، مردم و کسانی که با معلولان سر و کار دارند، تربیت متخصصان مورد نیاز در این حوزه از نکاتی است که میتواند مورد توجه قرارگیرد.
سیدحسن موسویچلک. رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران