مافیامی مواد مخدر دلش برای کسی نمی سوزد
مواد صنعتی و محرک این ویژگی را دارند که با تحریک مغز، موجب شادی و هیجان می‌شود. اگر در گذشته افراد مسن از موادی همچون تریاک به خاطر خاصیت تسکینی و ضد درد آن استفاده می‌کردند و زندگی آنها چندان مختل نمی‌شد .
اعتیاد را وابستگی جسمی و روانی یک فرد به سوءمصرف موادی که در او اختلال روانی و رفتاری ایجاد می‌کند تعریف کرده‌اند.
اما آنچه در سال‌های اخیر در جامعه ما و جوامع دیگر اتفاق افتاده است رونق گرفتن مواد مخدر صنعتی است که بیش از انواع مخدرهای سنتی از جمله تریاک، تخریب وسیع مغز و اعصاب را در پی دارد. مواد مخدر صنعتی و شیمیایی همچون شیشه که از فسفر تهیه می‌شود اعتیادآوری بیشتری را به دنبال دارد ولی آنچه در این میان قدرت تخریب مواد مخدر صنعتی موجود در ایران را تشدید می‌کند فرصت طلبی و سودجویی فروشندگان مواد مخدر از طریق ناخالص کردن این نوع مواد برای کسب سود بیشتر است.
خصلت مواد مخدر جدیدی مانند کراک که غلیظ شده هروئین است بی‌بو بودن آن است به طوری که دیگران اصلاً متوجه مصرف آن نمی‌شوند و این دقیقاً بر عکس خاصیت تریاک است که به علت بوی آن دیگران و همسایه‌ها متوجه مصرف آن می‌شوند.
البته مواد صنعتی و محرک این ویژگی را دارند که با تحریک مغز، موجب شادی و هیجان می‌شود. اگر در گذشته افراد مسن از موادی همچون تریاک به خاطر خاصیت تسکینی و ضد درد آن استفاده می‌کردند و زندگی آنها چندان مختل نمی‌شد اما به اعتقاد کارشناسان مواد مخدر، مصرف کنندگان ماده مخدری همچون کراک پس از گذشت دو تا سه سال از مصرف این ماده مخدر دیگر قادر به ادامه زندگی نیستند. گفت‌و‌گو با سید‌حسن موسوی چلک، مدیر کل دفتر امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی، با این محور کلی انجام گرفت که میزان شیوع مصرف مواد مخدر چقدر است.
اخیراً دکتر لاریجانی رئیس مجلس اعلام کردند که آمار مربوط به اعتیاد و طلاق نباید محرمانه باشد. علاوه بر این اظهار نظر، ما می‌دانیم که اعتیاد در جامعه ما و خیلی از جوامع دیگر دنیا یک معضل اجتماعی است و آسیب زیادی را درپی دارد. در صورتی که این نوع آمارها را محرمانه ندانیم این رویکرد چه کمکی می‌کند در شناخت معضلی که دچار آن هستیم؟
وقتی رئیس قوه مقننه چنین موضوعی را مطرح می‌کند نخستین برداشت این است که وضع ما در این زمینه مناسب نیست. معمولاً مسئولان ما در حوزه آسیب‌های اجتماعی تلاش بر کتمان دارند تا بیان واقعیت‌ها. من این صحبت آقای لاریجانی را به فال نیک می‌گیرم. چرا که رئیس قوه مقننه کشور فردی تأثیرگذار در کشور است و ایشان اعلام می‌کند که آمارها نباید محرمانه باشد.
ما باید بپذیریم که زمانی ما می‌توانیم آسیب‌های اجتماعی را مدیریت کنیم که مردم، مشارکت کنند و مسئولان حساس شوند. لازمه این کار این است که شفاف باشد. یکی از مؤلفه‌های شفاف‌سازی هم ارائه آمار مرتبط با آن حوزه است. تاکنون هر موقع آمار مطرح می‌شد بیشتر می‌گفتیم سیاه نمایی می‌شود. البته من هم اعتقاد دارم که دسترسی به آمار آسیب‌های اجتماعی باید طبقه‌بندی شده باشد ولی نه این که هیچ اطلاعاتی به مردم ندهیم. ما باید مردم را حساس کنیم و آنها در جریان موضوع قرار بگیرند.
لذا من مطرح کردن ضرورت ارائه آمار را یک فرصت می‌دانم. گرچه این گلایه را دارم که هر طرح و لایحه‌ای که در مجلس تبدیل به قانون می‌شود پیوست اجتماعی و فرهنگی ندارد. هم‌اکنون یک فرصت به وجود آمده است که مجلس، دولت را موظف کند سالی یک بار گزارشی از وضعیت اجتماعی ارائه کند. در حال حاضر در حوزه اقتصاد، بولتن‌های سه ماهه تهیه می‌شود و در حوزه‌های اشتغال و بیکاری هم سه ماهه است. اما در حوزه اجتماعی در این ۳۴سال، یک بار هم گزارش ارائه نشده است.
مطمئن هستم که مجلس با تصویب یک ماده واحده قانونی می‌تواند این فضا را در کشور ایجاد کند و بخش‌های عمده‌ای از آمارهای آسیب‌های اجتماعی را از محرمانه بودن در بیاورد. وقتی آمار محرمانه می‌شود خود به خود غیر واقعی می‌شود و بعد هم برای برنامه‌ریزی، ما دسترسی به آمار نخواهیم داشت. در تاریکی هم نمی‌شود برنامه‌ریزی کرد. بالاخره آمار، بعضی حوزه‌ها را شفاف می‌کند. دوم این که وقتی ما در این حوزه شفاف عمل کنیم و بدانیم چه دغدغه‌ای وجود دارد، منابع مالی هم به درستی توزیع خواهد شد. در قانون بودجه سال ۹۲ از کل بودجه رفاه و تامین اجتماعی، نیم درصد مربوط به حوزه آسیب‌های اجتماعی است که نسبت به سال قبل نیز حدود شش تا هفت درصد کاهش داشته است. انتظار این است که مجلس مقدار این بودجه را کاهش نمی‌داد.
بنابراین دادن این آمارها و شفاف‌سازی در این حوزه و اطلاع‌رسانی لازم، باعث می‌شود مردم و مسئولان را حساس کند. آن وقت امنیتی بودن مسائل و آسیب‌های اجتماعی، کمتر خواهد شد. چون هم‌اکنون آمارها محرمانه است و یکی از دلایل آن، امنیتی بودن است ولی وقتی آمارها ارائه شود و مردم اطلاع داشته باشند، نگاه امنیتی هم به آسیب‌های اجتماعی، کمتر خواهد شد.
خانم میرگلوی بیات عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس گفته طبق آمارهای رسمی که در اختیار مجلس قرار دارد سه تا سه و نیم میلیون معتاد در کشور هستند و با احتساب خانواده‌های آنها ۱۰ میلیون نفر درگیر مسأله اعتیاد هستند. آیا می‌شود این وضع را به معنای واقعی کلمه معضل بدانیم؟
آسیب‌های اجتماعی، زنجیره‌ای است. به‌طور طبیعی در بسیاری از آسیب‌های اجتماعی، ما رد پای مواد مخدر را می‌بینیم؛ حالا یا قبل از بروز آسیب یا بعد از بروز آسیب. آمار رسمی که ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرد، کمتر از این است. این آمار مربوط به پژوهشی است که تقریباً هفت سال قبل مؤسسه مطالعات اعتیاد داریوش انجام داد و برآوردی بود. من اعتقاد دارم که آمار اعلام شده، آمار واقعی نیست و آمار مواد مخدر بیش از این رقم است. ما هم‌اکنون آمار دقیق مواد مخدر صناعی و روانگردان و شیمیایی را نداریم. خیلی سال است که ما همین رقم را تکرار می‌کنیم و می‌گوییم یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر یا این که دو میلیون نفر معتاد داریم. فکر می‌کنم نزدیک ۲۰ سال است که این آمار را تکرار می‌کنیم. امسال یک آماری را اعلام کردند و گفتند یک کم بیشتر. چون سیستم ثبت دقیقی وجود ندارد و افراد نمی‌آیند بگویند که ما معتادیم و کسانی که درگیر مواد مخدر صنعتی هستند شناخت‌شان دیرتر صورت می‌گیرد، بنابراین این آمارها، آمارهای واقعی نیست. اما باید بپذیریم که اعتیاد، مادر آسیب‌های اجتماعی است و نقش بسیار پررنگی در حوزه‌های مختلف آسیب‌های اجتماعی دارد.
اعلام شده که میانگین سن شروع اعتیاد به مواد مخدر ۲۱ سالگی است. آیا شما این میانگین سنی را قبول دارید یا با توجه به این که مواد صنعتی مخدر رایج شده احتمالاً میانگین سن شروع اعتیاد کمتر است؟
اگر میانگین سن شروع مصرف را همین رقم بپذیریم ولی سن شروع مصرف مواد مخدر، زیر ۱۵ سال است. یعنی اعتیاد از سنین نوجوانی دارد آغاز می‌شود و این وضع برای کشور ما خطرناک است. اما میانگین سن نسبت به ۱۵ سال یا ۲۰ سال قبل، پایین آمده است و خود این نشان می‌دهد که جوانان و نوجوانان ما درگیر مواد مخدر شده‌اند. وقتی هم مواد مخدر صنعتی شیوع پیدا می‌کند، ویژگی این مواد این است که نوجوانان و جوانان، بیشتر درگیر می‌شوند. چون این مواد برای افراد با سن بالاتر دیگر چندان جذابیت ندارد. این یک ویژگی مواد مخدر صنعتی است.
بر اساس بررسی‌های انجام شده ۶۳ درصد کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند متاهل هستند. این بالاتر از سنین نوجوانی است. در حالی که خیلی ترس و وحشت در جامعه وجود دارد که نوجوانان بیشتر دارند مواد مخدر و روانگردان استفاده می‌کنند.
میانگین سن ازدواج در کشور، در سن جوانی و زیر ۲۹ سال است. اما وقتی مواد مخدر صنعتی رواج پیدا می‌کند که ما آمار دقیقی از ویژگی‌های افراد درگیر در این حوزه نداریم افراد کم سن و سال، بیشتر درگیر آن می‌شوند و مصرف می‌کنند.
موسسات غیر دولتی احیاناً فعالیت‌ها و تحقیقاتی انجام داده اند که ببینند به هر حال میزان شیوع مواد مخدر و مخصوصاً مواد مخدر صنعتی چقدر است؟
ستاد مبارزه با مواد مخدر این موضوع را رصد می‌کند. مطابق آمارهایی رسمی، کشفیات «شیشه» در سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۴ تن بود و سال قبل آن یعنی سال ۸۹ در حد یک تن بود. این یعنی ۳۰۰درصد رشد کشفیات شیشه. این نشان دهنده مخاطب داشتن این نوع مواد مخدر است. در ضمن اگر همه امکانات را به کار بگیریم حداکثر بین ۲۰ تا ۳۰ درصد مواد مخدر موجود را می‌توانیم کشف کنیم. کشف مواد مخدر صنعتی، به مراتب سخت‌تر از مواد مخدر سنتی است. این آمار نشان می‌دهد مصرف مواد مخدر صنعتی دارد افزایش پیدا می‌کند و این فقط محدود به آقایان نیست و در دختران و زنان هم، به دلایل مختلف مصرف مواد مخدر صنعتی افزایش پیدا کرده است و یکی از دلایل این افزایش می‌تواند برای لاغر شدن باشد. اما فضای غمزده تأثیر می‌گذارد که گروه جوانان درگیر مواد صنعتی شوند.
مطابق نتایج طرح شیوع شناسی مصرف مواد مخدر که مدیر کل تحقیقات ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده در حد ۹ درصد افراد معتاد، زنان بوده‌اند. بر چه مبنایی چنین نتیجه‌ای به دست آمده است؟
این نتایج بر اساس افراد مراجعه کننده به مراکز درمان است. ما باید بپذیریم به دلیل حساسیتی که در جامعه نسبت به جنس زن وجود دارد تمایل زنان برای مراجعه به مراکز درمان، کمتر از مردان است. بالاخره واکنشی که خانواده و مردم نسبت به یک زن معتاد دارند بسیار خشن‌تر از مردی است که درگیر مواد مخدر است. مردم ما می‌پذیرند که شوهر معتاد باشد ولی هیچ موقع نمی‌پذیرند که زنان معتاد باشند.
خود این وضع، مانعی است که زنان و دختران، کمتر به مراکز درمان مراجعه کنند. به این استناد نمی‌توانیم بگوییم فلان درصد از زنان در ایران معتادند و این نسبت ۹۱ به ۹ درصد را نمی‌توان با قاطعیت اعلام کرد.
ë در چند سال اخیر به‌طور مرتب گفته می‌شد که استفاده از مواد مخدر صنعتی مانند شیشه و کراک افزایش پیدا کرده است. در حال حاضر چه اتفاقی افتاده است که هم‌اکنون در مناطق غرب و جنوب و مرکز تهران، استفاده از هروئین جایگزین مواد مخدر صنعتی شیشه شده؟
مصرف کراک خیلی کمتر شده و رشد منفی داشته است. حوزه مواد مخدر، یکی از حوزه‌های پردرآمد در جهان است. مافیای مواد مخدر، به کرّات دارند نوع مواد مصرفی را در مناطق مختلف تغییر می‌دهند تا بتوانند درآمد داشته باشند. یک بخش از کاهش مصرف شیشه به خاطر این است که راجع به مواد مخدر صنعتی، خیلی اطلاع‌رسانی شد. یک مقدار ترس مردم نسبت به این نوع مواد مخدر، بیشتر شد، چرا که مواد مخدر صنعتی، تأثیر بسیار منفی دارد. لذا مافیا تغییر ذائقه را به خوبی رصد می‌کند و به همین تناسب نوع مواد را تغییر می‌دهد تا درآمد بیشتری داشته باشد. چون مافیا، دلش به حال ما و شما نمی‌سوزد و دنبال سود خودش است.
مواد مخدر صنعتی، عمدتاً در بین نوجوانان مورد استفاده قرار می‌گیرد. علت هم دسترسی آسان و نداشتن بو است. دیگران معمولاً متوجه نمی‌شوند در جایی مواد مخدر شیشه مصرف می‌کنند. چطور ممکن است افرادی که شیشه مصرف کرده‌اند مصرف این ماده را رها کرده و سراغ موادی بروند که مواد مخدر سنتی محسوب می‌شود؟
مصرف مواد مخدر صنعتی عوارض خطرناکی دارد. به همین دلیل ترس از مصرف مواد صنعتی افزایش پیدا کرده است. آخرین موردی که به‌طور رسمی در رسانه داشتیم همین سریال مادرانه بود که در ماه رمضان پخش شد و عوارض مصرف شیشه را نشان می‌داد و موضوع‌هایی مانند این ترس را بیشتر کرد.
آیا اطلاع‌رسانی شده که مصرف کنندگان مواد مخدر صنعتی و مخصوصاً نوجوانان بدانند موادی مانند شیشه و کراک باعث تخریب اعصاب و مغز می‌شود؟
در حوزه پیشگیری مواد مخدر، ما سندی در کشورمان داریم به نام سند جامع پیشگیری از اعتیاد. این سند با وجود ایراداتی که دارد بالاخره سندی است که در کشور با مشارکت سازمان‌های مختلف و صاحبنظران نوشته شده است، اما من فکر می‌کنم که ما حتی ۱۰درصد سند را نتوانسته‌ایم اجرا کنیم.
پولی هم که برای اجرای سند نیاز بود کمتر از ۱۰درصدش تامین شد. پس پاسخ سؤال شما این است که آن گونه که باید، به‌طور مستمر و فراگیر، اطلاع‌رسانی در حوزه مواد مخدر با رویکرد پیشگیرانه انجام نشد با وجود زحماتی که کشیده شده و سند نوشته شده. معمولاً ما در حوزه پیشگیری، با تأخیر و با تعلل عمل می‌کنیم و در این حوزه، خیلی اعتقاد به پیشگیری نداریم. در حالی که پیشگیری یک ضرورت است و وضع موجود هم نشان می‌دهد که ما در پیشگیری موفق نبوده‌ایم. دلیل این موفق نبودن هم این است که اطلاعات به موقع، شفاف، جامع، فراگیر و مستمر داده نشده و همان مقدار که اطلاعات در این زمینه منتشر شده تا حدی توانسته است اثرگذار باشد.
مواد روانگردان بعد از ۵ یا ۱۰ ثانیه تأثیر خودش را در ایجاد شادی کاذب و احساس و هیجانی که مصرف کنندگان این نوع مواد دارند، نشان می‌دهد. اگر این افراد به سمت مصرف مواد مخدر سنتی سوق پیدا کنند قاعدتاً آن احساس را کسب نمی‌کنند. آیا گرایش مواد مخدر سنتی می‌تواند ادامه‌دار باشد یا دوباره به همان مواد مخدر صنعتی برمی‌گردند؟
ممکن است میزان مصرف‌شان را در مواد مخدر سنتی افزایش بدهند. یک دلیل دیگر این است که روش مصرف را به گونه‌ای کنند که جذابیت بیشتری داشته باشد. این احتمال هم هست که مواد مخدر صنعتی دیگری استفاده کنند. چون مواد مخدر فقط همین اقلام فعلی نیستند و مواد جدیدی تهیه و عرضه می‌شود. در ۱۰ سال گذشته انواع مواد مخدر صنعتی به‌طور مرتب تغییر کرده است. همان طور که شرکت مایکروسافت یا شرکت‌های دیگر، با رویکرد آینده‌نگری در محصولات خودشان تغییر ایجاد می‌کنند، مافیای مواد مخدر هم به این صورت عمل می‌کند. در مواد مخدر به‌طور مستمر سعی می‌کنند به شیوه‌های مختلف تنوع ایجاد کنند که همیشه مخاطب خودشان را داشته باشند.