هشدار رئیس انجمن: جمعیت دستوری‌افزایش پیدا نمی‌کند
یکی از مناسبت‌هایی که این سال‌ها بیشتر مورد توجه واقع شد، روز ملی جمعیت در کشور است. دلیلش هم این است که تقریبا از دو دهه قبل موضوع کاهش جمعیت و پیری جمعیت ایران در برآوردهای جمعیت شناختی و آماری خودش را نشان داده بود و هشدارهای زیادی هم توسط کارشناسان و صاحبنظران مختلف ارائه شد. برهمین اساس و به‌واسطه همین نگرانی در روزهای پایانی اردیبهشت ماه ۹۳، سیاست‌های کلی جمعیت ابلاغ می‌شود. وقتی به ۱۴ بند مربوط به حوزه جمعیت نگاه می‌کنیم، به‌راحتی متوجه می‌شویم که بسیاری از این نکات در عمل مورد توجه قرار نگرفته است.
می‌خواهم به بند اول به طور خاص اشاره کنم که روی جوانی جمعیت و افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جهانی اشاره شد. گزارشی که در این چند روز مسئولان مرتبط ارائه کرده بودند، تقریبا گویای کاهش ۶ دهم درصدی نرخ باروری بود که همین هم پیش‌بینی می‌شود به صفر برسد و آنگونه که کارشناسان در این حوزه اعلام کردند به نظرمی‌رسد همین عدد کافی است که ببینیم چه مسیری را در کشورطی می‌کنیم. بعضی از برآوردها هم روی این موضوع تاکید دارند که اگر همین روند ادامه پیدا کند تا ۱۴۵۰ بیش از نیمی از جمعیت سالمند خواهد بود و تا ۱۴۳۰ هم برآوردها تا ۳۰ درصد جمعیت یعنی به ازای هر سه نفر یک نفر جمعیت سالمند را در کشورمان خواهیم داشت. لذا همین بند اول سیاست‌های کلی که به‌درستی سیاستگذاری شده بود در عمل تحقق پیدا نکرد. رفع موانع ازدواج که موضوع دوم هست و باز می‌بینیم که هرساله جمعیتی که ازدواج دائم را ثبت می‌کنند در حال کاهش است. این بند هم به نوعی تحقق عینی پیدا نکرد. به همین دو مورد در سیاست‌های کلی بسنده می‌کنم که بقیه هم مکمل همین‌هاست، باید نخست این دو اتفاق بیفتد. افزایش نرخ رشد جمعیت الزامات خاص خودش را دارد و با تذکر و یادآوری و بخشنامه و اینکه هر آنکه نان دهد، دندان دهد، اکثر مردم دیگر نمی‌پذیرند. ما اگر در گذشته خانواده‌های پرجمعیتی را داشتیم هم انتظارات و مطالبات و خواست‌ها کمتر بود و هم اطمینان از آینده بیشتر بود ولی الان هر دوی اینها تغییر کرده. هم انتظارات و خواست‌ها هر روز دارد گسترش پیدا می‌کند. درواقع آنچه در گذشته عامل افزایش جمعیت بود، الان هر دو شرایطش متفاوت شده. طبیعی است در چنین شرایطی نمی‌شود انتظار افزایش جمعیت را در کشور داشته باشیم. آن زمانی که بابت کنترل جمعیت جایزه می‌گرفتیم، باید نیم‌نگاهی هم به آینده می‌داشتیم. لذا شاید بعضی دوستان در آن مقطع آن سیاست را تاثیرگذار بدانند ولی معمولا در سیاستگذاری‌ها باید نیم‌نگاهی به آینده صورت گیرد و نباید محدود به همان مقطع زمانی شود که متاسفانه چنین موضوعی را در کشورمان شاهد بودیم.
در این میان ترکیب جمعیت هم تعیین‌کننده است که دوباره با امنیت مرتبط می‌شود اما اگر در این حوزه بستر برای تشویق عملی اتفاق نیفتد در آینده با افزایش جمعیت سالمند مواجه خواهیم بود که اگر تدبیر نکنیم، جمعیت و کاهش جمعیت و همینطور جمعیت سالمندی می‌تواند بحرانی برای کشور درست بکند و نگرانی ما در حوزه مددکاری جمعیت این است که پیرشدن جمعیت، ناکارآمدی نظام‌های رفاه و تامین اجتماعی زمینه‌ای را فراهم خواهد کرد که ما هم شاهد رهاشدگی سالمندان باشیم و هم احساس عدم امنیت سالمندان تنها را داشته باشیم و از آن طرف ناکارآمدی این نظام می‌تواند زمینه نارضایتی و بحران‌های دیگر را هم ایجاد بکند. ضمن اینکه امروز را به همه دست اندکاران این حوزه تبریک می گویم اما اگر هوشمند نباشیم می‌تواند بحران ایجاد کند. به یاد دارم سال ۸۳ زمانی که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور کار می کردم، مقاله‌ای با عنوان بحران جمعیت و سالمندی در کشورنوشتم که براساس داده‌های آماری که در اختیار داشتم بود، الان هم همین نگرانی را همانگونه که خیلی‌های دیگر اذعان کردند، مجدد این موضوع را تکرار می‌کنم. به امید روزی که جمعیت کیفی داشته باشیم و همه ترکیب سنی و جنسی جمعیت احساس امنیت همه‌جانبه بیشتری را داشته باشند.
سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران
منبع: روزنامه آرمان ملی. شنبه شماره ۱۰۱۶ تاریخ اول خرداد۱۴۰۰