ورود غیرمتخصصان به رشته تخصصی و پرپیچ‌وخم «مددکاری اجتماعی»
درحالی رشته مددکاری اجتماعی ایران جایگاه علمی و تخصصی با سابقه ۶۳ ساله در دانشگاه‌ها پیدا کرده است که اظهارات صاحب‌نظران این حوزه تخصصی حکایت از ورود افراد غیرمتخصص به این رشته برای ارائه خدمات به مردم را دارد؛ موضوعی که به اعتقاد کارشناسان علاوه بر اینکه این اقدام نوعی بی‌احترامی به قانون تلقی می‌شود، به حرفه، اعتماد مردم و بُعد نظارتی دو وزارتخانه علوم و بهداشت در حوزه آموزش مددکاری اجتماعی هم آسیب وارد می‌کند.
به گزارش ایسنا، چندی پیش آگهی تحت عنوان «تربیت مددکار اجتماعی در شش جلسه» توسط سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شد؛ درحالی این آگهی در رسانه‌ها منتشر شد که بدیهی است افراد تنها با شرکت در جلسات آموزشی و حضور در دوره‌های چند ساعته نمی‌توانند رشته تخصصی مددکاری اجتماعی را آموزش ببینند.
حتی نگاه کوتاهی هم بر علم و جایگاه مددکاری اجتماعی در ایران حکایت از سابقه ۶۳ ساله این حرفه در دانشگاه‌ها دارد. رشته‌ای که در دانشگاه‌ها جایگاه علمی و تخصصی خود را پیدا کرده و سالهاست به عنوان رشته‌ای دانشگاهی در دانشگاه‌های تابع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت علوم در مقاطع مختلف دانشجو جذب می‌کند و فارغ التحصیلان این حرفه بعد از گذراندن ترم‌های تحصیلی، چند ترم دوره کارورزی و یادگیری روش‌های مختلف مددکاری اجتماعی و… می‌توانند وارد عرصه کار و خدمت شوند.
این موضوع اما با واکنش‌هایی از سوی صاحب‌نظران رشته مددکاری اجتماعی هم همراه بود به طوریکه مصطفی اقلیما، رییس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران در نامه‌ای به رییس سازمان تبلیغات اسلامی نسبت به انتشار آگهی «تربیت مددکار اجتماعی در شش جلسه» واکنش نشان داد و در بخشی از سخنان خود اینطور نوشت که :« تعیین عنوان یک حرفه و رشته تحصیلی که ۶۳ سال است در نظام دانشگاهی تدریس می شود، برای یک کارگاه آموزشی شش جلسه‌ای، آشکارا وهن علم و نظام دانشگاه است. به نظر می رسد آن سازمان محترم سهوا چنین اشتباهی را انجام داده ، زیرا همچنانکه نمی‌توان کارگاه‌ها و دوره‌هایی با عنوان تربیت پزشک، مهندس، فیلسوف یا مجتهد ارائه داد، بنابراین کارگاه تربیت مددکار اجتماعی نیز کاملا بی معنا و به دور از منطق علمی و عملی است. بی شک کسانی که این کارگاه را بگذرانند با خیال یا توهم اینکه مددکار شده اند، ممکن است مرتکب اشتباهاتی شوند که به فجایعی بینجامد. آنگاه چه کسی مسوول خواهد بود؟چگونه می توان چهار سال آموزش علمی و دوره‌های کارورزی عملی مددکاری اجتماعی را تنها در شش جلسه خلاصه کرد؟.»
از سوی دیگر اما سیدحسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران برای جلوگیری از ورود افراد غیرمتخصص به این حرفه بر لزوم تصویب طرح تشکیل سازمان نظام مددکاری اجتماعی جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد و یکی از مهم‌ترین کارکردهای این طرح را در راستای دفاع از حقوق مردم و ذی نفعان حوزه مددکاری اجتماعی و تعیین صلاحیت حرفهای کلیه مددکاران جهت فعالیت در عرصه‌های خدمات اجتماعی کشور دانست.
سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به تاریخچه مددکاری اجتماعی ایران به ایسنا می‌گوید: این رشته از مقطع کاردانی تا دکترا در ایران و جهان در دانشگاه‌های مختلف دولتی، خصوصی، علمی کاربردی و آزاد تهران دانشجو جذب می‌کند و یک رشته دانشگاهی است. در تمام تعاریف مددکاری اجتماعی از جمله در تعریف جدید جهانی مددکاری اجتماعی به این موضوع اشاره شده که مددکاری اجتماعی رشته‌ای دانشگاهی و علمی است؛ همین موضوع گویای این است که مددکاری اجتماعی کار خیر نیست. هرچند که ممکن است مددکار اجتماعی تفکر خیر هم داشته باشد اما این حرفه رشته‌ای تخصصی است که توسط افراد متخصص باید ارائه خدمت شود.
وی ادامه می‌دهد: لذا هرگونه ورود افراد غیر متخصص، تعرض به حریم تخصصی وعلم و دانش است؛ این تفکر که «هرکسی نیت کار خیر دارد، مددکار اجتماعی است»، مورد تایید نیست.
موسوی چلک با اشاره به تاثیر ورود افراد غیر متخصص به رشته مددکاری اجتماعی بر جامعه می‌گوید: زمانی که افراد غیر متخصص وارد هر حرفهای از جمله روانشناسی، جامعه‌شناسی و مددکاری و… شوند، حتی اگر افراد سالم، متعهد و نودوستی باشند، به واسطه نداشتن دانش، مهارت و تخصص و عدم شناخت اصول حرفهای و پایبندی در اصول استراتژی‌های مددکاری اجتماعی، با انجام کارهایی، اصول تخصصی و حرفهای مددکاری اجتماعی را خدشه‌دار می‌کنند و این بر خلاف اخلاق حرفهای است.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به بیانیه اخلاق جهانی تاکید می‌کند: یکی از نکاتی که در این بیانیه مورد اهمیت است این است که افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند باید صلاحیت حرفهای و تخصصی داشته باشند. کسی که در حوزه مددکاری اجتماعی کار می‌کند باید به اخلاق حرفهای پایبند باشد و یکی از نکات اخلاق حرفهای، برخورداری از صلاحیت حرفهای است. طبیعتاً انتظار می‌رود همه کسانی که در حوزه مددکاری اجتماعی کار می‌کنند، تخصص لازم را داشته باشند.
به گفته موسوی چلک، ورود افراد غیر متخصص به حوزه مددکاری اجتماعی موجب می‌شود تا خدماتی که این افراد ارائه می‌کنند در بسیاری از مواقع نه تنها به نفع خدمت‌گیرندگان نباشد بلکه به ضرر آنها باشد. از سوی دیگر از آنجایی که وزارت علوم و وزارت بهداشت دانشجوی رشته مددکاری اجتماعی می‌پذیرد، ورود افراد غیر متخصص به این حوزه، بی‌احترامی به قانون است. لذا اینکه فکر کنیم هر کسی می‌تواند با برگزاری دوره‌های چند روزه و چند ساعته مددکار اجتماعی تربیت کند ظلم و خیانت در حق این حرفه است.
وی با اشاره به توسعه رشته مددکاری اجتماعی طی سال‌های گذشته در دانشگاه‌های تهران یادآور می‌شود: باوجود فارغ‌التحصیلان رشته مددکاری اجتماعی، ورود افراد غیرحرفه‌ای بی‌احترامی به قانون و مقررات است و هم خدماتی که این افراد ارائه می‌کنند در بسیاری از مواقع به جای اینکه ابرو را بگیرند می‌زنند چشم را هم کور می‌کنند؛ زیرا تخصص ندارند.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران معتقد است که باید پسوند اجتماعی مددکار همیشه گفته شود و فقط نگوییم «مددکار» بلکه بگوییم «مددکار اجتماعی»، تا افراد فکر نکنند می‌توانند مددکار اجتماعی باشند. برخی از سازمان‌ها می‌گویند در سازمان ما از نگهبان تا رئیس همه مددکار هستند، این تفکر سنتی است. حتی این افراد ممکن است در سازمان‌های دولتی یا نهادهای عمومی غیردولتی فعال باشند و اینگونه نیست که گروهی از بیرون آمده باشند و کار مددکاری را به صورت غیر حرفهای انجام دهند. به طور مثال در بسیاری از سازمان‌های دولتی، نهادهای عمومی و سازمان‌های غیردولتی افرادی هستند که در جایگاه مددکاری اجتماعی قرار گرفته‌اند اما فاقد تخصص هستند.
موسوی چلک با بیان اینکه متاسفانه این موضوع در طبقه‌بندی مشاغل هم وجود دارد، خاطرنشان می‌کند: اخیراً قوه قضاییه استخدامی برگزار می‌کند که در شرایط احراز پست مددکاری اجتماعی همه می‌توانند شرکت کنند و این درحالیست که حتی در شرایط احراز، اولویت با فارغ التحصیلان مددکاری اجتماعی است. در این راستا در دولت قبل مکاتبه کردیم و در اکثر آزمون‌ها این موضوع رعایت شد. برای این مرحله نیز با قوه قضاییه مکاتبه کرده‌ایم اما تاکنون پاسخی دریافت نکرده‌ایم. به نظر می‌رسد این موضوع بی‌تفاوتی و بی‌توجهی اداری استخدامی به حفظ حریم تخصصی این حرفه است.
وی می‌افزاید: اگر قبول داریم که مددکاری اجتماعی تخصص است و برای آن از کاردانی تا دکترا رشته‌های دانشگاهی تعریف کرده‌ایم، نمی‌توان کار تخصصی را به هر فردی سپرد و این موضوع به حرفه، اعتماد مردم و بعد نظارتی دو وزارتخانه وزارت علوم و بهداشت در حوزه آموزش مددکاری اجتماعی آسیب وارد می‌کند و خطر آن همه جانبه (هم برای مددکاری، هم حاکمیت، هم مردم و هم دستگاه‌های ناظر و متولیان آموزش) است.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان اینکه، اینکه متولیان آموزش مددکاری اجتماعی درخصوص ورود افراد غیرمتخصص به این حرفه سکوت کرده‌اند جای تعجب دارد، می‌گوید: این دستگاه‌ها چگونه اجازه می‌دهند به حریم دانشگاهی اینگونه تعرض شود و سکوت می‌کنند؟.
موسوی چلک تصریح می‌کند: این افراد غیرحرفه‌ای در هرجایی که باشند، چه در بحران، چه در سکونتگاه‌ها، چه در شرایط عادی و چه در سازمان‌های دولتی کار کنند آسیب‌زا هستند. دانشجوی کارشناسی مددکاری اجتماعی چهار سال تحصیل می‌کند و چهار ترم دوره کارورزی می‌گذراند و روش‌های مختلف مددکاری اجتماعی می‌آموزد. این درحالیست که به راحتی این روند را نادیده می‌گیریم و تصور می‌کنیم به راحتی می‌توان کار مددکاری اجتماعی انجام داد. فکر می‌کنیم مددکاری اجتماعی سبد کالا یا نصیحت است، درحالی که اینگونه نیست و در تعریف جدید مددکاری اجتماعی نقش مددکار در انسجام اجتماعی، در توسعه اجتماعی، در توانمندسازی اجتماعی و در تحقق عدالت اجتماعی و بهره‌گیری از علوم اجتماعی است.
وی با بیان اینکه هدف مددکاری اجتماعی بهزیستن اجتماعی مردم است، گفت: به نظر ورود افراد غیر متخصص به این حرفه هرج و مرج را در حوزه تخصصی مددکاری اجتماعی ایجاد می‌کند. بسیاری از این افراد به دلیل اینکه اصول مددکاری اجتماعی را نمی‌دانند، نمی‌توانند اصول را پیاده کنند؛ تفاوت‌های فردی را نمی‌دانند، اصل مشارکت را پیاده نمی‌کنند، اصل رازداری و پذیرش را بلد نیستند. فرآیند مددکاری اجتماعی، فرآیندی بسیار پیچیده و تخصصی است. متاسفانه در بسیاری از مواقع ورود این افراد غیرمرتبط اصول، ارزش‌ها و فرآیندها، مهارت‌ها، تکنیک‌ها و مبانی نظری مددکاری اجتماعی را به چالش کشیده است و انتظار می‌رود دو وزارتخانه علوم و بهداشت به عنوان متولیان صدور مجوز مراکز آموزش عالی در این زمینه سکوت نکنند. زیرا سکوتشان ظلم در حق این حرفه و حرفه‌های دیگر است. سازمان اداری و استخدامی باید در این حوزه ورود کند.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در ادامه راه نجات رشته مددکاری اجتماعی از ورود افراد غیرمتخصص به این حرفه را تصویب طرح سازمان نظام مددکاری اجتماعی در مجلس می‌داند و در این راستا از رئیس مجلس می‌خواهد که انتظار ۶۳ ساله مددکاران اجتماعی را پاسخ دهد و سریع‌تر این قانون مورد بررسی قرار گیرند زیرا در سازمان نظام اولین شرط داشتن صلاحیت حرفهای است چرا که این سازمان از صنف خود و از کسانی که از مددکاران اجتماعی خدمت می‌گیرند دفاع می‌کند.
عباسعلی یزدانی، مدرس دانشگاه و عضو هیات مدیره انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز در این باره به ایسنا می‌گوید: در خصوص دعواهایی که به نظر صنفی می‌رسند موضوع اصلی را باید در رویکرد سیاستی به مقوله تخصص جستجو کرد. وجود افراد متخصص تعلیم دیده و به تبع آن گروه‌های تخصصی، در دنیای امروز یک امر بسیار حیاتی‌اند. یکی از مهم‌ترین خواص تخصصی شدن مشاغل و حرفه‌ها دغدغه‌مند شدن افراد است. فرد متخصص در موضوع تخصصی‌اش به معنای واقعی دغدغه پیدا می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: به طور مثال درباره بحران آب و وضعیت بد تخریب محیط زیست صحبت می‌شود اما در مردم عادی به ندرت نگرانی واقعی ایجاد می‌شود. اما یک متخصص با شنیدن یک خبر کوتاه مثل اینکه ۱۵ درصد آب پشت یک سد کم شده است شاید شب‌ها خواب به چشمش نیاید چون می‌داند عواقبش چیست و می‌داند سال‌های آینده چه عوارضی از پی آن ایجاد می‌شود اما مردم عادی این حس را هرگز پیدا نمی‌کنند زیرا مردم عادی درباره محیط زیست دغدغه ندارند، برای همین هم برای اقناع مردم درباره مسائل بحرانی توصیه می‌شود که از بمباران خبری و حرفهای ملموس‌تر و عینی تر و نه عدد و رقم و آمار استفاده شود.
یزدانی در بخش دیگری از سخنانش می‌افزاید: کمک کردن به فردی که از زندگی ناامید است یا قصد نابود کردن خود یا دیگری را دارد نیازمند سال‌ها آموزش تحت نظارت سرپرست است. این همه آمارهای وحشت آور از آسیب‌های اجتماعی نتیجه واگذاشتن متخصصین و واگذار کردن امور به افرادی است که اصلا دغدغه ندارند. یک مدیر ارشد بدون تجربه کار در یک سازمان وارد آن می‌شود و بدون توجه به عواقب کارش مدیران تخصصی را به پست‌های غیرتخصصی می‌فرستد و افراد دیگری را جای آنها می‌گذارد که حتی یک صفحه درباره آن موضوع از قبل نخوانده‌اند. به نظر این موضوع از بی اعتقادی یا حتی تنفر از تخصص می‌آید.
وی یادآور می‌شود: اما اوضاع از این هم خراب‌تر شده و فقط اشتباه نمی‌کنیم بلکه اشتباه‌ها را نهادینه می‌کنیم. وقتی مجوز کار به افرادی که بدون گذراندن دوره‌های جامعه پذیری و دغدغه‌مندی در دانشگاه‌ها، ـ منظور مدرک‌گیری نیست بلکه دغدغه‌یابی است ـ ، داده می‌شود یعنی این افراد برای انجام “کارهای اشتباه” پشتوانه قانونی پیدا می‌کنند. این افراد با مجوزهایی که “به اشتباه” می‌گیرند وارد صنف می‌شوند و فضای صنف را هم به هم می‌ریزند.
عضو هیات مدیره انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان اینکه بی‌نظمی در حوزه‌های تخصصی سم مهلکی است، می‌گوید: رقابت‌های سطح پایین و دم دستی ایجاد می‌شود که برای کار با مردم آسیب‌دیده و در معرض آسیب‌های اجتماعی بسیار خطرناک است. بسیاری از آسیب‌های امروز نتیجه خرابکاری‌های چندین سال قبل است که امروز به اینجا رسیده‌اند.