وندالیسم بیماری خرابکاری قرن/۱۶ وسیله وندال ها چیست؟
عضو هیئت علمی مرکزتحقیقات پزشکی قانونی با اشاره به اینکه وندالیسم بیماری خرابکاری قرن است،گفت:آچار،پنجه بوکس،کلید، میخ،ناخن‌گیر،سنگ، مواد رنگی، جوهر،انواع اسپری‌های رنگی،تیرکمان،تفنگ،مواد شیمیایی،قیر،چسب و مته ۱۶وسیله وندالیسم‌ها است.
همه ما با افرادی که بی اعتنا به مقررات اجتماعی حقوق دیگران را نادیده گرفته و با تخریب اموال عمومی خشم خود را موقتا فرو می‌نشانند برخورد داشته ایم. آیا این یک بیماری است و یا نشان از خشم فرو خورده افرادی که راه رهایی از احساسات منفی خود را نمی دانند؟
در تعاریف وندالیسم آمده است که وندالیسم( vandalism) برگرفته از واژه وندال( vandal) است. وندال نام قومی از اقوام ژرمن ـ اسلاو بوده که در قرن پنجم میلادی در سرزمینی در میان دو رودخانه اودر و ویستول زندگی می‌کردند. آنان مردمی خشن و جنگ طلب بودند که مکرراً به سرزمین‌های اطراف حمله کرده و پس از تخریب مناطق تصرف شده به تاراج اموال مردم می پرداختند. ویژگی تهاجمی و خرابکارانه قوم وندال سبب گردیده تا رفتارهای خشونت بار عمدی که به منظور تخریب اموال عمومی و دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن صورت می گیرد تحت عنوان وندالیسم مطرح شود.
در اغلب تعاریف ارائه شده در باب مفهوم وندالیسم در مباحث انحرافات و آسیب‌های اجتماعی، محققین از آن به عنوان رفتار معطوف به تخریب و خرابکاری اموال، تأسیسات و متعلقات عمومی نام برده اند و به گفته دکتر سید مهدی صابری روانپزشک؛ تفاوت «وندال‌های کهن » در هجوم‌های وحشیانه خود، چیزی را ویران می‌کردند که خود نساخته بودند، اما «وندان‌های مدرن » چیزی را نابود می‌سازند که جامعه خودشان آن را ساخته است که در این مقوله با عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی به مباحث پدیده وندالیسم پرداختیم.
تسنیم: وندالیسم در جامعه امروز را چگونه ارزیابی می‌کیند؟
صابری: امروزه وندالیسم خصوصاً برای کسانی که در شهرهای بزرگ و پرجمعیت زندگی می‌کنند واقعیتی تلخ و در عین حال گریزناپذیر است و تقریباً همه ما و تقریبا هر روز شاهد عوارض این معضل اجتماعی هستیم.
بناهای تاریخی و اماکن مذهبی، مجسمه‌های نصب شده در میادین، پارک‌ها و اماکن عمومی، سینماها، آسانسورها، پارک‌ها و فضاهای سبز عمومی، چراغ‌های راهنمایی، صندلی‌های اتوبوس و مترو، کتاب‌های کتابخانه‌ها، تلفن‌های عمومی، صندوق‌های پست و ده‌ها موضوع مورد تخریب دیگر از جمله موضوعاتی هستند که در اثر وندالیسم متحمل خسارات و صدمات شده و مورد تخریب قرار می‌گیرند.
گاه می‌شنویم آنهایی که اتومبیل گران قیمت دارند شکایت می‌کنند که بدنه ماشین آنها آسیب می‌بیند و یا لاستیک چرخ‌هایشان پنجر می‌شود و گاهی شیشه‌ها و آیینه‌های اتومبیلشان شکسته می‌شود. وندال‌ها غالباٌ از وسایل وابزار مختلفی در تخریب و نابودی موضوعات مورد نظر خود استفاده می‌کنند از آن جمله می‌توان به آلات برنده نظیر چاقو و قیچی و ابزاری مانند آچار، پنجه بوکس،کلید، میخ، ناخن گیر، سنگ، مواد رنگی، جوهر، انواع اسپری‌های رنگی، تیرکمان، تفنگ، مواد شیمیایی، قیر، چسب، مته، دریل و نظایر آن اشاره کرد.
براساس تحقیقات انجام شده در جهان، اعمال وندالیستی به‌طور وسیع توسط جوانان انجام می‌شود بدون آنکه بدانند این عمل جرم است. آنها اعمال خود را نوعی شوخی می‌دانند. این واقعیت که اغلب در حین اعمال وندالیسم چیزی دزدیده نمی‌شود، این مفهوم را تقویت می‌کند که آنها شیطنت می‌کنند، اما بزهکار نیستند، بلکه تخریب اموال برای آنها تفریح و هیجان می‌آورد و در واقع اعتراضی به موقعیت مبهم آنها در ساختار اجتماعی است.
رفتار وندال‌ها نه تنها سلامتی و امنیت جامعه را به مخاطره می‌اندازد، بلکه هزینه‌های مالی گزافی را به ساکنین شهرها تحمیل می‌کند. از این‌رو وندالیسم به‌عنوان نوعی بیماری خرابکاری در قرن حاضر با هدف تخریب آثار هنری، دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن شناخته شده است.
محققینی چون ویلکینسن (۱۹۹۵) و گلداستون (۱۹۹۸) وندالیسم را یک بیماری مدرن دانسته اند که به عنوان یک معضل اجتماعی تا نیم قرن پیش مطرح نبود و براساس گزارش‌های ارائه شده رفتار بزهکارانه و وندالیستی در برخی کشورها نظیر ایالات متحده، کانادا، آلمان غربی، روسیه، سوئد، انگلستان، هلند، فرانسه، آلمان و استرالیا، بسیار شایع است.
تسنیم: علت گرایش به پدیده وندالیسم در افراد چه چیزی می‌تواند باشد؟
صابری: در سبب شناسی وندالیسم، پژوهشگران معتقدند رفتارهای بزهکارانه نتیجه تعامل عوامل و شرایط متعدد و متفاوتی است و بررسی علل وندالیسم نیاز به بررسی عوامل مختلفی دارد که با یکدیگر به نحو پیچیده ای مرتبطند.
به نظر می‌رسد تمدن ماشینی امروز که سبب تغییر زندگی ساده قدیمی و تبدیل آن به یک زندگی پرتجمل و پیچیده شده و نیز کمرنگ شدن روابط عاطفی و همدلی، تقابل سنت‌های کهنه با ارزش‌های نوین، شکست‌ها و عقده‌های روانی در تشدید احساسات درماندگی، سرخوردگی و ناامیدی موثر بوده و در نتیجه عصیان روزافزون انسان‌ها به خصوص نسل جوان را برانگیخته است. از این رو وندالیسم را می‌توان عکس العملی کینه توزانه به برخی از فشارها، ناملایمات و احساس ناامیدی و سرخوردگی دانست.
تسنیم: در حال حاضر همه گیری پدیده وندالیسم به چه صورت است؟ و کدام سنین با آن بیشتر درگیر هستند؟
صابری: براساس یافته های پژوهشی اغلب وندال ها در گروه جنسی مذکر قرار دارند. به عبارت دیگر پسران بیش از دختران به وندالیسم که با نوعی خشونت همراه است روی می آورند. (کاوان ، ۱۹۷۱). طبق یک نظریه روان شناختی ، دختران بیش از پسران در سرکوب کردن خشم موفق اند. پسران اغلب خشم خود را با رفتار متقابل نشان می دهند. حال آنکه دختران غالباً آن را در درون خود نگهداشته و درون فکنی می نمایند.
براساس تحقیقات انجام شده کودکان، نوجوانان و جوانان بین سنین ۱۰ تا ۲۵ سال بیش از دیگر گروه‌های سنی به وندالیسم روی می آورند. همچنین موارد وندالیسم در مناطق شهری به مراتب بیش از مناطق روستایی است.
از طرف دیگر اکثر وندال‌ها مجرد و از نظر تحصیلی ناموفق اند. اغلب آنها با سرخوردگی‌ها، شکست‌ها و ناکامی‌های مختلف در زمینه‌های تحصیلی، حرفه‌ای، مالی و اجتماعی و خانوادگی مواجه بوده و دارای نوعی شخصیت پرخاشگر، بی ثبات، ضداجتماعی، ناآرام، انتقامجو و در عین حال مأیوس اند. آنان اغلب متعلق به خانواده‌های از هم پاشیده و دارای مناسبات و روابط خانوادگی نامطلوب هستند.
تسنیم: چه تعداد از افراد جامعه این امکان وجود دارد که رفتارهای از نوع وندالیسم را از خود بروز دهند؟
صابری: رفتارهای ضداجتماعی یا جامعه ستیزی یعنی تبعیت نکردن از معیارها و آداب و رسوم اجتماعی که سبب همزیستی مسالمت آمیز افراد یک جامعه است. در بسیاری از تحلیل های جامعه شناسی وندالیسم به رفتارهای ضداجتماعی نگاه ویژه ای شده است.
براساس تحقیقات انجام شده، در حالی که فقط حدود پنج درصد افراد جامعه دچار اختلال رفتارهای ضداجتماعی هستند، اما نیمی از جرائم جامعه را مرتکب می‌شوند. اکثر این افراد، مرد هستند و زنان سهم بسیار کمتری در بین این افراد دارند. جامعه ستیزی می‌تواند از دوران کودکی، نوجوانی یا بزرگسالی شروع شود. در دوران کودکی این رفتارها، اختلال رفتاری و در دوران بزرگسالی اختلال شخصیتی ضداجتماعی نامیده می‌شوند. اختلال‌های رفتاری در اوایل زندگی پیش از دوران بلوغ خود را نشان می‌دهد و به احتمال زیاد به دوران بزرگسالی هم منتقل شده و ممکن است پرخاشگرانه هم شود. اما برعکس این قضیه هم صادق است زیرا در دوران کودکی احتمال درمان بسیار بیشتر است، کودکانی که دارای اختلال رفتاری هستند، اغلب قربانی خشونت یا سوءرفتار بوده اند و یا در محیط های آزاردهنده و تنبیهی زندگی کرده اند و اغلب والدین‌شان نیز ناسازگارند.
تسنیم: چگونه باید برای جلوگیری از ایجاد این گونه رفتارها باید اقدام کرد؟
صابری: از میان روش‌های به کار گرفته شده برای آموزش مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی نقش عمده ای را ایفا می‌کند. ارتباط با خانواده، گروه همسالان، دوستان و… کمک زیادی به کودک یا نوجوان می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد کودکانی که دستورالعمل‌ها و راهکارهای مهارت‌های اجتماعی را فراگرفته اند، رفتارهای ضداجتماعی زکمتری از خود نشان می‌دهند به ویژه اگر از حمایت گروه همسالان و خانواده برخوردار باشند.
همچنین نقش مدرسه و معلم نیز بسیار مهم است. از آنجایی که کلاس یک محیط طبیعی است اگر معلم از شیوه آموزش گروهی یا دسته جمعی استفاده کند، برای این کودکان بسیار مفید است و آنها را برای تعامل های گروهی آتی آماده می سازد. طبق تحقیقات اخیر دانشگاه کالیفرنیا، کودکانی که در خانواده هایی با رفتارهای ضداجتماعی بزرگ می شوند به احتمال زیاد، خودشان نیز جامعه ستیز می شوند.
کودکان با مشاهده و تفسیر رفتارهای ضداجتماعی والدین‌شان، این رفتارها را یاد می‌گیرند. والدین به مثابه الگو برای کودکان خود هستند. درک و مشاهده کودک از رفتارهای جامعه ستیز والدینش، نقش مهمی در انتخاب و درستی این رفتارها در نزد کودک ایفا؟ می‌کند و کودک به خود اجازه می‌دهد تا رفتارهای مشابه داشته باشد عوامل ژنتیک و موروثی نیز در جامعه ستیزی بزرگسالان و عوامل محیطی در جامعه ستیزی کودکان و نوجوانان نقش مهمتری دارند.
در واقع فاکتور اصلی، ادامه این رفتارها از دوران کودکی تا اوایل دوران جوانی و بزرگسالی است. ماندگار شدن رفتارهای ضداجتماعی از دوران کودکی به بزرگسالی منجر به جرائم و اختلالات روانی در بزرگسالی نیز می‌شود. بنابراین اقدامات پیشگیرانه، نه تنها به جلوگیری از وقوع جرائم و خشونت در جامعه کمک می‌کند بلکه مشکلات سلامتی که بر دوش فرد، خانواده و جامعه گذاشته شده را برطرف می‌کند.
تسنیم: چگونه می‌توان افراد وندال را شناخت؟
صابری: شخصی که اختلال رفتاری یا اختلال شخصیتی جامعه ستیزی دارد، ممکن است در وهله نخست برای دوستی بسیار خوب، جذاب و خونگرم، به نظر برسد اما با آشکار شدن رفتارش کسی نمی‌تواند دوستی با او را ادامه دهد زیرا این افراد بسیار خودخواه و خودمحور هستند. با گذشت زمان، ماهیت رفتارهای منفی افزایش می‌یابد، بدترین مورد رفتارهای ضداجتماعی در جرائم بزرگسالی، قتل است که معمولاً ریشه در اختلالات رفتاری دوران کودکی دارد. جامعه ستیزی در دوران بزرگسالی به آسانی با روان درمانی یا دارو، درمان نمی‌شود.
تسنیم: چه باید کرد تا از وقوع وندالیسم پیشگیری شود؟
صابری: برنامه‌های پیشگیری معمولً در سه مرحله انجام می‌گیرد. اول در مرحله در مرحله پیش از وقوع وندالیسم توجه عمده به گسترش سلامت اجتماعی همه آحاد جامعه و توجه ویژه به افراد «در مرحله خطر » یا «مساله دار» خواهد بود که در این مرحله هدف شناسایی کمبودها، مشکلات اجتماعی تربیتی، تحصیلی و فرهنگی افراد در مرحله خطر و مداخله‌های روانی و اجتماعی جهت توانمند ساختن آحاد جامعه به ویژه افراد در معرض خطر می‌باشد.
ایجاد و گسترش امنیت اجتماعی درسطح فراگیر وبهره‌مندی همگانی، فراهم ساختن و ارتقای توانمندی لازم برای استمرار امنیت در شرایط بحران‌های اجتماعی، وضع قوانین مناسب تامین اجتماعی و حمایت همه جانبه از افراد آسیب پذیر، تدوین درسنامه آموزشی، تربیتی و علمی برای مدارس با هدف مقابله در برابر انگیزه‌های گرایش به وندالیسم، افزایش مراکز مشاوره اجتماعی در محلات و مدارس با هدف توانمند سازی و کاهش مسائل اجتماعی نیز از دیگر برنامه‌های پیشگیری پیش از وقوع وندالیسم به حساب می‌آید.
در مرحله وقوع وندالیسم نیز فعالیت‌های اساسی که باید انجام داد عبارتند از بررسی همه جانبه رفتار از جمله علل شکل گیری و همچنین مکانیسم‌های گسترش آن که از جمله راهکارها ی اساسی این مرحله گسترش توانمندی‌ها و امکانات نهادهای فعال در عرصه پیشگیری موقعیتی مانند (پلیس، دادگاه‌های جزایی و خانواده، دادگاه‌های کودکان و نوجوانان و موسسات مددکاری اجتماعی است.
در مرحله پس از وقوع وندالیسم نیز هدف عمده، انسانی کردن مجازات‌ها و کار آمد ساختن درمان و توانبخشی به منظور فراهم آوردن زمینه بازگشت موثر کجرو به جامعه است که با برنامه ریزی در جهت توسعه نهادهای جزایی موجود یا ایجاد جایگزین‌های مناسب برای آنها به مرحله اجرا در می‌آید که این توسعه در محور‌های از جمله برنامه‌های متعدد توانبخشی در محدوده زیستی، روانی و اجتماعی، برنامه‌های آزادی مشروط و آماده سازی فرد برای از سرگیری زندگی اجتماعی، تجهیزات زندان‌ها و مراکز اصلاح و تربیت، برنامه‌های پس از آزادی مشروط یا نهایی و به ویژه تدابیر کمک به فرد آزاد شده در بازیابی جایگاه اجتماعی و در نهایت برنامه‌های نظارتی خلاصه می‌شود.
در مجموع برای مقابله با پدیده وندالیسم وجود زیرساخت‌های صحیح آموزشی و فرهنگی، بالا بردن سطح نشاط در جامعه و تقویت برخوردهای قضایی با افراد خطاکار را بسیار نیاز داریم.