پانل تخصصی “اجتماعی شدن مبارزه با اعتیاد” در کنگره دانش اعتیاد برگزار شد

پانل تخصصی انجمن مددکاران اجتماعی ایران در یازدهمین کنگره دانش اعتیاد روز چهارشنبه ۲۲ شهریور ۹۶ در سالن همایش های رازی تهران برگزار شد.

در این پنل دکتر حبیب آقابخشی، جامعه شناس و مددکار اجتماعی، حسین دژاکام، موسس جمعیت کنگره ۶۰، امیر مغنی باشی، مددکار اجتماعی و قائم مقام مدیرعامل جمعیت خیریه تولدی دوباره و فاطمه جعفری دانشجوی دکتری مددکاری اجتماعی حضور سخنرانی کردند. سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران دبیری این نشست را بر عهده داشت.

در این جلسه پیرامون موضوعات متنوع مرتبط با اجتماعی شدن مبارزه با پدیده اعتیاد بحث شد. ابتدا موسوی چلک، با خیرمقدم و معرفی سخنرانان به ذکر کلیاتی پیرامون مقوله اجتماعی شدن مداخله در حوزه آسیب های اجتماعی به ویژه اعتیاد پرداخت.

وی افزود: توجه به آسیب های اجتماعی باید در اولویت برنامه ریزی و سیاستگذاری در کشور باشد و نگاه امنیتی در حوزه آسیب های اجتماعی باید جای خود را به نگاه اجتماعی بدهد و خوشبختانه این موضوع در سالهای اخیر در حال شکل گیری است.

سپس مغنی باشی، دانشجوی دکتری مددکاری اجتماعی و فعال حوزه اعتیاد درباره بازتعریف اعتیاد  و ضرورت تعیین رویکرد سیاستگذاران و مداخله کنندگان در خصوص چیستی اعتیاد سخنرانی کرد.  وی با مرور تاریخچه مقابله با اعتیاد گفت: تعریف اعتیاد از گذرگاه های مختلف نگاه اخلاقی، نگاه امنیتی، نگاه پزشکی عبور کرده و اکنون همه این سه رویکرد کماکان برقرار هستند اما رویکرد اجتماعی شدن هنوز ادراک نشده است.

بنابر اظهارات مغنی باشی هر کس ممکن است از وجهی به پدیده اعتیاد به مواد مخدر بنگرد اما نگاهی که پاسخگوی وضعیت موجود است باید همه جانبه و با مشارکت همه مردم باشد. در حال حاضر سه ضلعی برخورد اخلاقی-پزشکی- امنیتی در غیاب نگاه اجتماعی شکل یک سیکل معیوب را پیدا کرده که با اعتیاد-درمان-عود مشخص می شود.

این فعال حوزه اعتیاد شاخصهای رویکرد اجتماعی را در سه تیتر خلاصه کرد و گفت: زمانی فعالیتهای ما اجتماعی می شود که شأن انسانها در آن رعایت شود، مسئولیت و نقش ساختارها در ایجاد مشکلات پذیرفته شود و متخصصین اجتماعی در امر مقابله با اعتیاد حضور پررنگ تری داشته باشند.

در ادامه نشست، دکتر حبیب آقابخشی، استاد مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی به موضوع موانع فرهنگی و اجتماعی توسعه رویکرد اجتماعی شدن مقابله با اعتیاد پرداخت و با این سئوال آغاز کرد که “آیا وابستگی به مواد (اعتیاد) اصلا یک پدیده اجتماعی هست که در پی راه حل اجتماعی برای آن باشیم یا نه؟”

این دارنده نشان ملی سلامت اجتماعی به خصوصیاتی که به لحاظ نظری یک پدیده باید داشته باشد تا بتوان به آن لقب اجتماعی داد اشاره کرد و افزود: هرگاه پدیده ای باعث ایجاد وضعیت نامطلوب و دشوار در باور مردم شود، این شرایط دشوار تا حد زیادی گسترش پیدا کند، قابل تغییر باشد و مردم نیز خواهان تغییر آن باشند می توان لقب “مسئله اجتماعی” به آن داد. وی همچنین “مسئله نامیدن آن پدیده” را مشروط به این دانست  که هم “مدعیان مسئله بودن” و هم “مخاطبین مسئله” آن را به عنوان یک “مسئله” بپذیرند.

این مددکار اجتماعی و جامعه شناس تصریح کرد: در حال حاضر هم قوه مجریه، هم قانون گذار و هم نظام قضایی کشور به مسئله بودن اعتیاد در کشور اذعان دارند هم عامه مردم، دانشگاهیان، رسانه ها و پژوهشگران آن را پذیرفته اند. بنابراین می توان اعتیاد را یک مسئله اجتماعی دانست و برای مسئله اجتماعی باید راه حل اجتماعی پیدا کرد.

دکتر آقابخشی در ادامه به موانع توسعه رویکرد اجتماعی در امر مقابله با اعتیاد اشاره کرد و گفت: مسئله اعتیاد برای این در کشور اجتماعی نمی شود چون سرمایه اجتماعی شامل اعتماد و مشارکت در کشور فروریخته و مشارکت مردم در کلیه مراحل از تفکر اولیه، برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی وجود ندارد. همچنین بی تفاوتی اجتماعی افزایش یافته و این مانع حضور فعالانه مردم در فرایند مقابله با اعتیاد می شود.

وی وجود کارکردهای مالی برای پزشکان و کارکرد قدرت نمایی برای متولیان امنیت کشور را از موانع دیگر پذیرش این رویکرد دانست و افزود در امر اعتیاد هم باید ساختار و هم مسئولیت افراد را در کنار هم دید.

این استاد مددکاری اجتماعی در انتها و در پاسخ به یکی از حاضرین اذعان نمود مددکاران اجتماعی و روانشناسان در درمان اعتیاد باید در کنار پزشکان باشند و پزشکان به امر درمان بپردازند و آماده کردن فرد معتاد برای ورود به درمان و پیگیری مداخلات را به مددکاران اجتماعی و روانشناسان و مشاوران بسپارند.

فاطمه جعفری دیگر سخنران این پنل بود که با این توضیح سخنانش را آغاز کرد که اجتماعی شدن به معنای همگام شدن متخصصین با افراد درگیر در اعتیاد است. در این رویکرد باید همه مردم در صحنه باشند و وقتی کار به یک گروه محدود شود آسیب زا خواهد بود.

جعفری افزود: من از اینکه حکومت در امر مبارزه با اعتیاد نقش خود را در بخش درمان محدود کرده و آن را به بنگاه های اقتصادی سپرده خوشحال نیستم. به گفته وی، این موضوع باعث ایجاد فضای اقتصادی پرسود و کم اثر و به نفع گروه های خاصی از درمانگران شده است.

این مددکار اجتماعی اضافه کرد: عدالت سلامت در حوزه درمان رعایت نمی شود و درمان اعتیاد به اندازه ای که در شهرهای بزرگ در دسترس است در روستاها و شهرهای کوچک قابل دسترس نیست. مصرف کنندگان و خانواده ها باید حق انتخاب داشته باشند و اگر در شهر کوچک مصرف کننده ای قصد دریافت خدمات درمانی داشته باشد به دلیل انگ زا بودن آن ممکن است از آن صرف نظر کند یا ناچار باشد به شهرهای بزرگتر برود. به همین ترتیب بسیاری از تحلیلهای صاحبنظران محدود به داده هایی است که از تهران در اختیار دارند و به کار حل مسئله های منحصر به فرد نقاط مختلف کشور نمی آید.

این دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبائی گفت: تنشهای درون خانواده های درگیر با اعتیاد بیش از آنکه به دلیل وابستگی یک عضو به مواد مخدر باشد به دلیل عدم آگاهی اعضای خانواده با فرد مصرف کننده است بنابراین خانواده ها علیرغم آنکه بسیار علاقمند به مشارکت در امر مبارزه با وابستگی مواد هستند به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات درست، کارآمدی مناسبی ندارند.

وی تحلیل خود را با چهار کلمه ی مشارکت- حق انتخاب- مشمولیت اجتماعی و مسئولیت اجتماعی جمع بندی نمود و گفت در این میان مددکاران اجتماعی چون فرصت کافی برای عمل خلاقانه ندارند و ناچار اند مبتنی بر دستورالعمل ها کار کنند چندان موثر نبوده اند.

پس از پایان این سخنرانی، موسوی چلک به عنوان دبیر جلسه با ذکر توضیحی به تکمیل نکات جعفری پرداخت و افزود: مددکاران اجتماعی در صورتی که بتوانند نقش های خود را در عرصه اعتیاد بازتعریف کنند نقش آفرینی کافی خواهند داشت. مددکاران اجتماعی باید مطابق تعریف جدید از این حرفه، به ابعاد اجتماعی بیش از ابعاد فردی مسئله ها اهمیت بدهند و این نگاه باید در سیاستگذاری ها و فعالیتهای اجرایی مددکاری اجتماعی نهادینه شود.

آخرین سخنران پانل مهندس حسین دژاکام موسس و مدیرعامل جمعیت احیای انسانی (کنگره ۶۰) بود. وی با هشدار نسبت به برخی باورها که در محیطهای علمی و اجرایی درباره اعتیاد رایج است عنوان کرد: اعتیاد به مواد مخدر چیزی نیست که مصرف کننده از روی بی سوادی یا ناآگاهی سراغ آن رفته باشند بلکه مواد مخدر نیازی را در فرد مصرف کننده برطرف می کند و باید به این نکته توجه شود.

وی بیان کرد که: باید یادمان باشد که مواد مخدر جذابیت دارد و اتفاقا در کوتاه مدت بسیار به فرد کمک می کند و با مصرف انرژی های ذخیره شده در بدن، کارکردهای اجتماعی او را افزایش می دهد اما در ادامه و در طولانی مدت عوارض آن آشکار می شود.

دژاکام همچنین افزود: مفهومی به نام “عود” اصلا معنا ندارد چون کسی که درمان می شود و به مصرف بازمی گردد اصلا درمان نشده است. درمان اعتیاد نیازمند یک سه ضلعی شامل درمان روان، جسم و جهان بینی فرد مصرف کننده است و تا زمانی که هر سه اینها درمان نشود اصلا درمان کامل نمی شود و به همین دلیل مصرف کننده به مصرف بازمی گردد.

وی که با عنوان نقش سازمانهای غیردولتی در گسترش اجتماعی شدن مبارزه با اعتیاد سخن می گفت افزود: با اطمینان باید گفت که اعتیاد از هر نوعی قطعاً قابل درمان است ولی درمانهای موجود فقط شوک دهنده و تسکین دهنده اند و بنابراین اتفاقا بسیار خطرناک هستند. استفاده از افراد مشهور برای گفتن بدیهای اعتیاد و دعوت مردم به ترک مواد راه اشتباهی است که سالهاست تکرار می شود و به هیچ نتیجه مناسبی هم نمی رسد. باید برخورد علمی و درست انجام داد.

به اعتقاد دژاکام، اجتماعی شدن به معنای دخیل کردن سازمانهای مردمی و NGO هاست و این موضوع نیازمند صرف هزینه است در حالیکه حکومت قصدی برای هزینه کردن برای تقویت این سازمانها ندارد. می خواهند هزینه نکنند اما از وضعیت بد موجود در حوزه اعتیاد گله می کنند و این نمی تواند جوابگو باشد.

وی افزود: اگر نگران گسترش NGO های نامناسب هستید، نظارت خود را بیشتر و با سازمانهای غیردولتی متخلف به شدت برخورد کنید اما این نمی تواند دلیل خوبی برای محدود کردن فعالیت سازمانهای خوب شود. آنها که خرابکاری می کنند را تنبیه کنید و آنهایی که خوب کار می کنند را تشویق و تقویت کنید.

سخنران آخر برنامه موسوی چلک بود که ضمن بیان نکاتی درباره اجتماعی شدن و الزامات قانونی آن به جمع بندی مطالب گفته شده پرداخت. وی گفت: امروز مباحث مهمی بیان شد و سعی شد تا رویکرد مفهومی اجتماعی شدن تبیین شود و فکر می کنم مفید هم بود. ما در اسرع وقت سعی می کنیم تا این مباحث را پیاده کنیم و بتوانیم مسیری را برای تشریح بیشتر این رویکرد باز کنیم.

دبیر این نشست اضافه کرد: همانگونه که بارها گفته ایم و در همایشهای سالهای اخیر انجمن مددکاران اجتماعی ایران هم موضعمان را تبیین کرده ایم ما برای اجتماعی شدن هم نیازمند مسئولیت پذیر شدن جامعه و هم مطالبه گر شدن مردم هستیم. اما هنوز از مطالبه گری اجتماعی واهمه داریم. اجتماعی شدن در حوزه مبارزه با اعتیاد باید باور بشود وگرنه سالهاست که شعار آن داده می شود.

موسوی چلک افزود: ما معتقدیم وابستگی به مواد مخدر نباید گروهی از مردم را از جامعه جدا کند. وابستگی به مواد مخدر نباید مانع دستیابی به حقوق شهروندی افراد بشود. افراد معتاد بخشی از جامعه هستند و برای مقابله با این مسئله اجتماعی همه اعم از جامعه و ساختارها، خانواده و افراد باید در بخشهای مختلف فرایند مبارزه با اعتیاد درگیر و دخیل باشند.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران ویژگی های فراگیربودن، جامع بودن، کفایت داشتن، پایدار بودن و اثربخش بودن را برای برنامه های اجتماعی ضروری دانست و گفت ما باید تلاش کنیم سیاستهای اجتماعی درست تهیه شوند چون حتی اگر مجریان نتوانند به خوبی آنها را اجرایی کنند باز ما قدمهای روبه جلویی برداشته ایم.

دبیر نشست با تذکر این مطلب که ما به گروه های مرجع هم برای مبارزه با اعتیاد نیاز داریم و آنها هم می توانند در جای خود اثرگذار باشند گفت : اگر خواهان اجتماعی شدن امر مبارزه با اعتیاد هستیم باید از تمام ظرفیت های جامعه استفاده کنیم و همه باید نقش خود را به خوبی ایفا کنند.

در پایان نشست برخی از حاضرین سوالات و اظهارنظرهای خود را مطرح کردند و با گرفتن عکس یادگاری این نشست به پایان رسید.

جمعی از مددجویان جمعیت کنگره ۶۰ نیز در این پانل حضور داشتند و مباحث مطرح شده را دنبال می کردند.

قرار بود خانم لیلی ارشد نیز در جمع سخنرانان حضور داشته باشند که به علت هماهنگ نشدن برنامه های ایشان از چند روز قبل عدم حضور خود را اعلام کرده بود.

پانل مذکور از ساعت ۱۶ لغایت ۱۸ در سالن شماره ۵ سالن همایش های بین المللی رازی و در بخشی از یازدهمین کنگره دانش اعتیاد برگزار شده بود.