سرپرستی همتا، مکملی برای سرپرستی حرفه ای

مددکاری اجتماعی، حرفه ای است مبتنی بر دانش، مهارت و ملاحظات اخلاقی و ارزشی. اما در کنار دانش نظری، تکنیکها و اخلاق حرفه ای، سرپرستی از جمله مهمترین الزامات آموزش و عمل در مددکاری اجتماعی است. الزامی که گاهی اصالت آن فراموش می شود و در عمل اجرا نمی شوند. در سالهای اخیر البته برخی سازمانهای دولتی و به ندرت سازمان های غیردولتی، پستی به نام سرپرست مددکاری اختصاص داده شده است. تجربه زیسته نشان می دهد که در پاره ای موارد افراد با تجربه ای به صورت کامل نقش سرپرستی واقعی را ادا می کنند که جای شکر دارد. اما عمدتاً چنین فردی بیش از سرپرستی حرفه ای، کارشناس مسئول واحد است و انتظاری که از ایفای نقش سرپرستی مددکاری اجتماعی می رود را محقق نمی کند.

سرپرستی مددکاری اجتماعی سه نقش حمایتی عمده دارد که شامل حمایت اداری، حمایت آموزشی و حمایت عاطفی است که از این میان، حمایت های آموزشی و عاطفی نیاز به تخصص، مهارت، آموزش های ویژه و حتی ویژگی های شخصیتی خاص دارد. در عموم کشورهای توسعه یافته، مددکار اجتماعی بدون تعداد ساعات مشخص کار تحت نظر سرپرست مجوز شروع کار حرفه ای را از سوی انجمن مددکاران اجتماعی آن کشور نخواهند یافت. به طریق اولی، فردی می تواند نقش سرپرست را برعهده بگیرد که علاوه بر طی دوره های لازم برای تبدیل شدن به مددکار اجتماعی، تعداد ساعات معینی را تحت نظر یک سرپرست ارشد تمرین سرپرستی کرده و گواهینامه لازم را اخذ کرده باشد. بدیهی است در صورت بروز اشتباه در انجام کار حرفه ای، علاوه بر شخص مددکار اجتماعی، سرپرست نیز مسئولیت خواهد داشت و باید از نحوه سرپرستی خود دفاع کند. بنابراین، اهمیت این عنصر ویژه حرفه، کاملا قابل درک است.

اما مقصود این نوشته فقط یادآوری این اهمیت نیست. در کشور ما موانع متعددی باعث می شوند که سرپرستی به شکلی کامل اجرا نشوند که بخشی از این موانع به حیطه تولید دانش بومی و بخشی دیگر به خصوصیات فرهنگی، تاریخی و روانشناسی اجتماعی باز می گردد. روحیه “همه چیزدانی (omnipotent delusion)” یا “همه چیزدان پنداری” تاریخی نوع بشر بر ما ایرانیان هم نافذ است. بر اساس همین روحیه نیز گوشهای شنوا برای پذیرایی از حرفهای شنیدنی و آموختنی چندان زیاد نیست. اما این به معنای این نیست که نمی شود از ظرفیت ها استفاده کرد و نمی توان شرایط را تغییر داد. به همین دلیل باید بر لفظ “حرفه ای بودن” مددکاری اجتماعی و سایر حرفه های یاورانه تأکید موکد نمود. تمرکز این نوشته بر ظرفیت سرپرستی همتا (peer supervision) است. (مجدداً عرض می شود که سرپرستی همتا اصلا و ابدا به معنای نفی یا کوچک شمردن ارزش سرپرستی جاری نیست بلکه به عنوان یک مکمل و به ویژه برای مواقعی که به هر دلیل امکان وقوع سرپرستی به نحو کلاسیک وجود ندارد قابل اجراست)

سرپرستی همتا مدلی متفاوت از مدل سنتی و جاری سرپرستی است. در این مدل که طرفداران فراوانی هم دارد نیازی به حضور سرپرست تعلیم یافته صاحب صلاحیت با تجربه یا تحصیلات بالاتر نیست. بلکه مددکاران اجتماعی یک واحد یا سازمان در گروهی که همه اعضای آن تقریبا در یک رده سازمانی، تحصیلات و تجربه ای هستند جمع می شوند و به صورت ساختار یافته و معمولا با حضور یک تسهیلگر به انجام کارکردهای سرپرست می پردازند. در برخی مواقع به ویژه در مراکزی که کار بین گروهی و با تخصصهای مختلف انجام می شود ممکن است در این گروه افرادی از تخصصهای دیگر هم حضور یابند. در این جلسات ترجیحا به هر سه کارکرد سرپرستی به ویژه حمایتی و آموزشی توجه می شود با این تفاوت که هیچ کس به لحاظ اداری یا تخصص بالاتر از نفر دیگر نیست.

سرپرستان همتا به یکدیگر بازخوردهای مثبت و منفی می دهند و خطاهای یکدیگر را به بحث می گذارند تا برای آن راه حلی بیابند یا فعالانه خطاها را به تجربه ای مشترک تبدیل کنند. برای مدیریت بحثها می توان یک یا چند پرونده را به عنوان موضوع اصلی طرح کرد و ابعاد مختلف مسئله و نوع برخورد با مسئله به بحث و مذاکره گذاشته شود.

مدل سرپرستی همتا گاهی در کارورزی ها اجرا می شود (خیلی محدود و با سرپرستان خیلی خاص). برخی از اجزای فلسفه آموزش سقراطی و سبک یادگیری شاگردمحور یا آنچه در حوزه های علمیه از آن به سبک مکتب سامرا اطلاق می شود را داراست اما تمام آن نیست. چون اگر چه مبنای کار بر ارتقاء علمی است و مشارکت کنندگان از سطح قابل قبولی از تجربه و دانش برخوردارند و نه فقط در جستجوی کشف یک واقعیت ثابت بلکه در پی بررسی اضلاع و اجزاء متفاوت یک پدیده هستند اما تفاوت هایی هم هست مانند اینکه شرکت کنندگان از هم حمایت عاطفی هم بعمل می آورند، الزامی نیست که یافته نهایی به استحضار یا تأیید کسی برسد و در عین حال، جلسات می تواند خروجی هایی هم داشته باشد از جمله اینکه برای بهترین شرایط اقدام برای یک پرونده تصمیم گیری شود.

به نظر می رسد مدل سرپرستی همتا در کلینک های مددکاری اجتماعی، مراکز درمانی که بیش از یک مددکار اجتماعی در آن شاغل است و یا مراکز دولتی و غیردولتی که روند سرپرستی یا به نیکی قابل اجرا نیست یا قابلیت تکمیل دارد قابل اجرا باشد.

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.