مقایسه عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار کانون اصلاح و تربیت و نوجوانان عادی ۱۲ تا ۱۸ ساله شهر تهران

چکیده:

مقدمه: خانواده نخستین محیطی است که کودک در آن پرورش می یابد و در رفتار بعدی فرد فوق العاده مؤثر است.  نوع تشویق ها ،تنبیه و تحذیرها، بی اعتنایی ها و رفتارها در مراحل اولیه ی زندگی فرد آثاری برای دوره های بعدی در او  بر جای می گذارد. هدف کلی این پژوهش، بررسی مقایسه  ای عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار کانون اصلاح و تربیت و نوجوانان عادی می باشد.

روش بررسی: روش تحقیق این مطالعه، توصیفی از نوع علّی مقایسه ای است. در این مطالعه شیوه های عملکرد خانواده با استفاده از پرسشنامه عملکرد خانواده بلوم مورد سنجش قرار گرفت .نوجوانان در رده سنی ۱۸-۱۲ ساله شهر تهران و کانون اصلاح و تربیت به عنوان جامعه آماری تعیین شد و ۴۰ نفر به عنوان نمونه های آماری به طور تصادفی از بین آنها انتخاب شدند.

نتایج: نتایج حاصل از یافته های تحقیق نشان داد که بین عملکرد خانواده های  نوجوانان عادی و نوجوانان بزهکار تفاوت معناداری وجود دارد.

بحث: بین بزهکاری نوجوانان و شیوه عملکرد خانواده به دلیل نقش برجسته و با اهمیت والدین و خانواده رابطه معنادار وجود دارد. لذا آگاه ساختن والدین و ارائه ی آموزش های خانواده جهت پرورش افراد سالم در جامعه از اهمیت بسیار  بالایی برخوردار است و سازمانهای ذیربط می بایست در این زمینه نقش فعال تری ایفا نمایند.

واژگان کلیدی: بزهکار، عملکرد خانوده، نوجوانی

مقدمه:

خانواده نزدیکترین پایگاه امن برای فرزندان می باشد. تاکنون هیچ گونه جانشین رضایت بخش و مطلوبی برای خانواده پیدا نشده است که بتواند این امنیت اساسی را تأمین کند.(نصیری،۱۳۸۲)

خانواده مهمترین نهاد بشری است که هنجارها و ارزشهای آن در فرزندان تأثیر می گذارد. ستیر (۱۹۹۷)معتقد است که والدین به وسیله اعمال خود به عنوان الگو برای فرزندان، و همچنین ایجاد آرامش روانی و برخورداری از روابط سالم خانوادگی، تعادل عاطفی و آرامش را فراهم می آورند.(ستوده،۱۳۸۳)

     نوجوانی دوره رشد شخصیت و هویت یابی نوجوان است و این رشد در کانون خانواده رخ خواهد داد. هرگونه اختلال در کارکردهای خانواده بر فرایند رشد و شکل گیری شخصیت نوجوان تأثیر گذاشته و آن را مختل می کند. کودکان و نوجوانان قربانیان اصلی عملکرد نامطلوب خانواده می باشند. (قائمی،۱۳۷۸)

هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند، چنان چه ازخانواده هایی سالم برخوردار نباشد . بی هیچ شبهه هیچ یک از آسیب های اجتماعی نیست که فارغ از تأثیر خانواده به وجود آمده باشد. خانواده اساسیترین نهاد جامعه پذیر کردن کودکان به ویژه در سالهای حساس اولیه ی زندگی است. عملکرد خانواده به توانایی آن در هماهنگی با تغییرات، حل تضادها و تعارضات، همبستگی بین اعضاء و موفقیت در اعمال الگوهای انضباطی، رعایت حد و مرز بین افراد، اجرای مقررات و اصول حاکم بر این نهاد با هدف حفاظت از کل سیستم خانواده مربوط است. تغییرات کمی و کیفی در فرایند فوق باعث شکل‏گیری شخصیت متفاوت در خانواده و در مواردی نیز، به رغم اینکه می‏تواند پشتوانه‏ای برای سلامت رفتاری ‏افراد باشد خود مشکلات رفتاری خاصی ایجادمی‏کند.

پیوندهای درون خانواده ها مکانهایی برای شکل گیری الگوهای رفتاری نوجوانان است که آنان را در بسیاری از تصمیمات رفتاری و روابط اجتماعی راهنمایی می کند.الگوهای نهادها دربرگیرنده راههایی برای مدیدیت رفتار و حل تعارضات رفتاری است. بر اساس نظریه تداعی افتراقی، رفتار انحرافی در تعامل با دیگران خصوصا در تعامل با افراد نزدیک و صمیمی آموخته می شود. بنابراین رفتارهای انحرافی والدین و دوستان از مهم ترین منابع برای یادگیری رفتارهای بزهکارانه است. بررسیهای تحقیقی و آماری نشان داده است که عملکرد خانواده رابطه مستقیمی با بروز رفتارهای انحرافی و ارتکاب جرم دارد. (شامبیانی ،۱۳۸۲)

پژوهشهای متعدد در دنیا نشان می دهد که کودکان و نوجوانانی که گرفتار این بلیه اجتماعی می شوند، در اکثر موارد فرصتهای جبران ناپذیری را از حیث تحصیل و کار از دست می دهند. وجود چنین سابقه نامطلوبی در زندگی آنان تاثیر فراوان می گذارد و با توجه به پذیرفته نشدن آنان در حلقه های درسی و کاری آبرومند و آینده ساز، قشری مطرود از این گونه افراد به وجود می آید که به نوبه خود مسئله را برای نسلهای آینده تشدید می کند و باعث تباهی کودکان و نوجوانان بیشتر می شود.

این مساله از لحاظ هزینه و وقت و نیرویی که دولتها صرف حل آن می کنند نیز اهمیت زیادی دارد. اداره کانونهای اصلاح و تربیت، کانونهای کارآموزی، نیروی انتظامی، دادگاههای مخصوص کودکان و نوجوانان و هزینه های مربوط به آنها باری بر دوش بودجه ی هر کشوری است. درصورتی که راههای پیشگیری از این معضل شناخته و از کثرت کودکان و نوجوانان بزهکار کاسته شود، قسمت اعظم این بودجه را می توان صرف آموزش و پرورش و تربیت علمی و علّی این افراد کرد.

با توجه به مطالب ذکر شده این سوال در ذهن متبادر می شود که عملکرد خانواده های نوجوان بزهکار در کدام یک از دسته عملکردها قرار می گیرد؟و آبا بین سطح عملکرد خانواده و بزهکاری نوجوانان رابطه ای وجود دارد؟هدف از این پژوهش پاسخ به سوال زیر است:

آیا بین عملکرد خانواده نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار تفاوت معناداری وجود دارد ؟

روش بررسی:

هدف پژوهش حاضر بررسی و مقایسه عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار و  عادی می باشد، واحد تحلیل، خانواده است. طرح تحقیق از نوع توصیفی (غیر ازمایشی) و روش تحقیق علّی-مقایسه ای است. جامعه آماری این پژوهش که کلیه نوجوانان پسر ۱۸-۱۲ ساله شهر تهران می باشند. جامعه آماری نوجوانان بزهکار شامل تمامی پسران نوجوان بین سنین ۱۲ تا ۱۸ سال کانون اصلاح و تربیت می باشد که قبل از آمدن به کانون، خانواده آنها در تهران سکونت داشته اند.

نمونه شامل ۴۰ نفر (نمونه آماری در هر گروه برای مقایسه حداقل ۳۰نفر می باشند (دلاوری،۱۳۸۰) )  از نوجوانان پسر ۱۸-۱۲ ساله بزهکار که در سال ۱۳۹۰ به کانون اصلاح و تربیت تهران ارجاع داده شده اند و تعداد ۴۰ نفر از نوجوانان غیر بزهکار(عادی) شهر تهران می باشند.این دو گروه از لحاظ چند ویژگی دموگرافیک اصلی چون منطقه محل سکونت ،سن و … همگن می شوند. بیشترین فراوانی نوجوانان بزهکار مربوط به مناطق ۱۸ و ۵ شهرداری بود و از آنجاییکه بیشترین تعداد نمونه نوجوانان غیربزهکار در مقطع سنی بالای ۱۴ سال قرار داشتند، بدین منظور نمونه نوجوانان غیربزهکار از دبیرستانهای مربوط به مناطق ۵ و ۱۸ آموزش و پرورش انتخاب شدند.

جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه عملکرد خانواده بلوم استفاده شده است. دو گروه با همگن سازی سن و محل سکونت انتخاب و پرسشنامه توسط آنان تکمیل گردید.

این مقیاس توسط برنارد بلوم برای ارزیابی عملکرد نظام درونی خانواده تهیه و تدوین شده و دارای ۷۵ سؤال و عبارت توصیفی درباره ویژگی های خانواده است که بلوم آنها را ضمن انجام تحلیل عاملی در پانزده حیطه که بطور معنی داری مستقل از هم بودند، طبقه بندی نمود. این ابعاد شامل همبستگی، خودبیانگری،تضاد و تعارض، گرایش به سرگرمی و تنوع، گرایشات فرهنگی، اعتقادات مذهبی،سازماندهی، جامعه پذیری، منبع کنترل بیرونی، آرمان خانوادگی و گسستگی خانوادگی می باشد. این آزمون یک ابزارخود توصیفی به شمار می رود که توسط آزمودنی با انتخاب یکی از دو گزینه “بلی” و “خیر” پاسخ داده می شود.

این آزمون چگونگی سازماندهی خانواده و الگوهای تبادلی آنان را مورد مطالعه قرار می دهد.

مواد آزمون عملکرد خانواده بلوم جمله هایی است که خانواده آزمودنی را توصیف می کند و آزمودنی در واکنش این گزاره ها، میزان انطباق خصوصیات توصیف شده را با شرایط خانواده خود، با یک مقیاس «بله« یا «خیر» مشخص می سازد. این آزمون از نوع کاغذ قلمی است و اجرای آن به زمانی حدود ۱۵ تا ۲۵ دقیقه نیاز دارد. طراحی این پرسشنامه به گونه ای است که هر یک از اعضای بالای ۱۲ سال خانواده می تواند به آن پاسخ دهد.(قنبری قه، به نقل از نجاریان:۱۳۷۴)

بعد از جمع آوری داده های آماری، داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

کدهای اخلاقی مدنظر در این تحقیق عبارت است از: تعهد در رعایت اصول حرفه ای مددکاری اجتماعی همچون اصل رازداری و برقراری رابطه حرفه ای، ایجاد فضای محرمانه و شخصی برای نوجوانان، حق عدم مشارکت نوجوان در تحقیق

نتایج:

یافته های تحقیق نشان می دهد که بین عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار و عادی تفاوت معناداری وجود دارد. این مطالعه، بین نمره همبستگی، خودبیانگری، گرایش به سرگرمی و تنوع، اعتقادات مذهبی، جامعه پذیری، منبع کنترل بیرونی و ارمان خانوادگی دو خانواده نوجوانان عادی و بزهکاری تفاوت معناداری نشان داد.

بحث:

به طور کلی حاکم بودن روابط مطلوب در درون خانواده رشد ذهنی، عاطفی، روانی و اجتماعی فرزندان را امکان پذیر می سازد و مهمترین گام در پیشگیری از بروز رفتارهای بزهکارانه آنهاست.کارکرد نامطلوب خانواده موجب آشفته شدن روابط عاطفی بین اعضا خانواده می شود.در نتیجه یک دور باطل از تعاملات پیچیده زمینه یروز برای مشکلات رفتاری بیشتر و شدیدتر خواهد شد.

یافته های این تحقیق نشان می دهد که نمره عملکرد خانواده نوجوانان عادی در سطح همبستگی، خودبیانگری، گرایش به سرگرمی و تنوع، اعتقادات مذهبی، جامعه پذیری، منبع کنترل بیرونی و ارمان خانوادگی بالاتر بوده و این بیانگر رابطه بین عملکرد خانواده و گرایش نوجوانان به بزهکاری می باشد.

با توجه به اهمیت نقش عملکرد صحیح خانواده(روابط درون خانوادگی سالم) در رشد و بالندگی اعضای آن به ویژه فرزندان نوجوان، ضرورت آموزشهای کاربردی در زمینه های نحوه ی ایفای نقشی مطلوب در خانواده، شیوه های حل مساله در خانواده، ابراز عوطف در خانواده، مرزبندی صحیح بین اعضای خانواده، نحوه نظارت و کنترل فرزندان، ارتباط موثر با نوجوانان و … از طریق رسانه های جمعی، انجمن اولیا و مربیان و به طور کلی نهادها و موسساتی که به نحوی با خانواده در ارتباط هستند برای شهروندان وجود دارد.

بنابراین والدین با بکارگیری شیوه های مطلوب و صحیح رفتاری و ارتباطی در درون خانواده و اهمیت به نقش ها، جایگاه ها و پیوندهای درون خانوادگی می توانند فرزندانی شایسته و سالم به بار آورند.

منابع:

–         ستوده،هدایت ال.. (۱۳۸۳).مقدمه ای بر اسیب شناسی اجتماعی. تهران: نشر آوای نور.

–         شامبیاتی،هوشنگ(۱۳۷۸). بزهکاری اطفال و نوجوانان. تهران: نشر ژوبین.

–         شامبیاتی،هوشنگ.(۱۳۸۲).حقوق و جزای عمومی.تهران: نشر پاژنگ.

–         قائمی،علی(۱۳۷۸).کودک و خانواده نابسامان. تهران: نشر سازمان انجمن اولیا و مربیان

–         نصیری، کرد(۱۳۸۲). راز بقای خانواده. تهران: انتشارات نشر نی.

–         نوروزی، م(۱۳۷۷). تأثیر کارایی خانواده در ابتلا به اختلال روانی نوجوانان گروه سنی ۱۵ تا ۱۸ ساله شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد رودهن.

 نویسنده:

فرزانه توکلی فرد

دانشجوی کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی /دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران

رمضانعلی قادری استاد راهنما

ملیحه عرشی استاد مشا ور