وندالیسم فرهنگی و راههای پیشگیری و برخورد با آن

 

آسیب های اجتماعی پدیده های تاریخی و جهانی اند چرا که انسانها در فراز و نشیب های تاریخ همیشه از آسیب های اجتماعی بسیار رنج برده و همواره در جستجوی یافتن علل و انگیزه های آنها بوده اند تا راهها و شیوه هائی را برای رهائی از آنها بیابند.

مرآت نیوز: نوع، میزان و گستره کجرویها و آسیب های اجتماعی به اندازه ای است که در جوامع مختلف و در بین اقشار و طبقات مختلف تلقی یکسانی از آن وجود ندارد و همین امر، پرداختن به این موضوع را دچار مشکل می کند با این وجود هیج جامعه یا طبقه ای از پرداختن به این مسأله اجتماعی غفلت نورزیده و همواره اندیشمندان رشته های مختلف اجتماعی از جمله روانشناسان، روانشناسان اجتماعی، جامعه شناسان و حقوقدانان و گردانندگان جامعه در خصوص آن مطالعه و اظهار نظر کرده اند؛ همین امر خود اهمیت و پیچیدگی موضوع مورد بحث را نشان می دهد. (محسنی تبریزی۱۳۸۳ ص۲ به نقل از ستوده۱۳۷۸).

یکی از انواع آسیب های اجتماعی وندالیسم(تخریب اموال عمومی) می باشد  کارشناسان و آسیب شناسان اجتماعی وندالیسم را در زمره انحرافات و بزهکاری‌های جوامع جدید دسته بندی می‌کنند و آن را عکس العملی خصمانه و واکنشی کینه توزانه نسبت به برخی از فشارها، تحمیلات، ناملایمات، اجحاف‌ها و شکست‌ها تحلیل می‌کنند.

وندالیسم چیست ؟

وندالسیم به مثابه ی یک انحراف یا کجروی : بودون« انحراف را به رفتاری اطلاق می کند که مخرّب زندگی بوده مورد سرزنش قرار گیرد یا موجب لطمه و جریمه گردد.» (محسنی،م ،۱۴:۱۳۸۶)

وندالیسم به معنای تخریب کنترل نشده اشیای یا اموال عمومی است که یک ناهنجاری اجتماعی به حساب می آید و دلایل متعددی برای آن عنوان می کنند. وندالیسم را در زمره انحرافات و بزهکاری های جوامع جدید دسته بندی می کنند و آن را عکس العملی خصمانه و واکنشی کینه توزانه نسبت به برخی از فشارها، تحمیلات، ناملایمات، اجحاف ها و شکست ها تحلیل می کنند.ناسازگاری های حاکم بر روابط فرد و جامعه، تضعیف و فروپاشی اقتدار اخلاقی در تنظیم روابط بین افراد، تزلزل نهاد های جامعه در انتقال ارزش های اجتماعی ،سلطه ی شرایط نا بهنجار بر جامعه و واکنش و عکس العمل خصمانه و خشن برخی افراد به تحمیلات و شرایط نامطبوع ،نا مطلوب و غیر عادلانه را نیز می توان وندالیسم تلقی نمود .

علل ظهور پدیده وندالیسم

بررسی‌های روان‌شناسی و تربیتی نشان می‌دهد وندالیسم غالبا ریشه اکتسابی دارد و از شرایط محیطی ناشی می‌شود. نوجوانان و جوانان متهمان اصلی این نوع رفتارهای خرابکارانه هستند و وضعیت اجتماعی شهرها نظیر سطح درآمد، تسهیلات رفاهی و معیشتی، محرومیت‌های طبقاتی، مهاجرنشینی و … وقوع آن را تشدیدمی‌کند.
علل وقوع وندالیسم مجموعه‌ای به هم تنیده از عوامل فرهنگی و اجتماعی می‌باشد که در جامعه معضل بیکاری، پر نشدن اوقات فراغت و تخلیه نشدن هیجانات روحی نوجوانان، مهم‌‌ترین آنهاست. نقش رسانه‌ها و مراکز فرهنگی و آموزشی نظیر دانشگاه‌ها، مدارس و … درجامعه پذیری جوانان وجلوگیری از بروز وندالیسم بسیارموثراست. شرایط فرهنگی جامعه نشان می‌دهد هر جا که رسانه‌ها دست به کار شده‌اند و برای فرهنگ سازی به صورت جدی برنامه‌ریزی و عمل کرده‌اند، نتایج مطلوبی حاصل شده است. اطلاع‌رسانی درباره علل، نتایج و تبعات فردی و اجتماعی وندالیسم یک ضرورت جدی محسوب می‌شود و می‌توان انتظار داشت افزایش آگاهی‌ها به کاهش مخاطرات و آسیب‌ها در این حوزه بینجامد.

زیرساخت روانی وندالیسم چیست؟

در وندال ها “پرخاشگری” اصلی ترین زیرساخت می باشد. پرخاشگری یکی از مکانیزم های دفاع روانی برای تسلط بر محیط و کسب آرامش است. خشم و پرخاش زاده ی موقعیت های نامطلوب همانند ورشکستگی و فقر، دلتنگی و بی وفایی، درد و رنج، بیماری ها و …است. پرخاشگری در رویارویی با افراد با کتک و تحقیر و توهین و شکنجه و سرزنش های افراطی و … و در رویارویی با اشیاء با خرابکاری و ویرانگری نشان داده می شود. در صورت کسب معیارهای تعریف شده و تداوم و توالی کافی می توان در یک واژه پرخاشگری نسبت به افراد را  “سادیسم” و پرخاشگری نسبت به اشیاء را “وندالیسم” نامید(خداشناس  http://www.human-puzzles.ir) .

انواع وندالیسم

وندالیسم به دو نوع فردی و گروهی می باشد وندالیسم “گروهی” با برنامه و هدفی مشخص اجرا می‌شود، اما وندالیسم “فردی” اغلب بدون برنامه و هدف مشخص است. اگرچه وندالیسم گروهی بیشتر و آشکارتر یا پررنگ تر جلوه می‌کند، اما درعمل، آسیب‌های پنهان اجتماعی واقتصادی وندالیسم شخصی بسیار گسترده تر و عمیق تراست. بیشتر وندال‌ها آسیب و تخریب آنها بسیار وسیع می باشد مانند : نقاشی‌ها و مجسمه‌های گالری‌های هنری، آثار باستانی در موزه‌ها، بناهای تاریخی، اماکن مذهبی، مجسمه‌ها، نیمکت و صندلی‌های عمومی، فضاهای سبز، سطل‌های زباله و … در جنگل‌ها، پارک‌ها و میادین، چراغ‌ها و باجه‌های تلفن‌های خیابانی، اموال رستوران‌ها و هتل‌ها، صندلی‌های سینما، مترو، قطار، اتوبوس، هواپیما و ورزشگاه‌ها، ریل‌های قطار، آسانسورها، کتاب‌های کتابخانه‌های عمومی، در و دیوارهای شهر، اموال مدرسه، تابلوهای راهنمایی و رانندگی، انبارها و استخرهای عمومی، دستشویی‌های عمومی، عابر بانک‌ها و…، آتش افروزی در جنگل‌ها و انبارهای عمومی، شکستن لامپ‌ها در گذرگاه‌های عمومی‌و پارک‌ها، شکستن شیشه‌های خانه‌های متروکه، بمب گذاری با هدف تخریب اموال عمومی( و نه آسیب‌های انسانی) و بسیاری موارد دیگر.

وندالیسم فرهنگی:

یعنی تخریب کنترل نشده اشیای و آثار فرهنگی باارزش که یک ناهنجاری اجتماعی به شمار می آید و فردی که این کار را انجام می دهد در اصطلاح جامعه شناسان وندال می گویند تخریب آثار تاریخی و فرهنگی ‌از سوی جوانان و نوجوانان دارای عوارض و پیامدهای مادی و معنوی بوده که جنبه‌های عوارض انسانی را می توان بسیار فراتر دید.

در وندالیسم فرهنگی تخریب آثار تاریخی و به ویژه دیوار نویسی که بیشتر تحت عنوان یادگاری از سایر موارد بیشتر به چشم می خورد که افراد بدون توجه به ارزش فرهنگی وقدمت آثار باستانی اقدام به تخریب ناخواسته می نمایند و یادگاری نویسی از مصادیق وندالیسم فردی است که اغلب بدون برنامه وهدف انجام می شود.

به گفته اغلب کارشناسان حوزه میراث فرهنگی دیوار نویسی یا وندالیسم از جدی ترین عوامل تخریب ونابودی آثار تاریخی است که می تواند زودتر از هر تهدیدی سرمایه های کشور را از بین ببرد.سرمایه هایی که دیگر به راحتی قابل بازگشت نیست و شاید هم هرگز قابل بازگشت نباشند.

نوشتن یادگاری بر روی آثار تاریخی، عموماً توسط افرادی صورت می‌گیرد که اطلاع کافی از اهمیت حفظ آثار باستانی ندارند. میل به جاودانگی به‌طور طبیعی در همه افراد وجود دارد و نمی‌توان کسی را یافت که رویای ماندگاری نام خود را در تاریخ نداشته باشد. اضافه کردن هر نوشته‌ای که در اصل اثر تاریخی، تغییر ایجاد کند و موجب غیر‌طبیعی شدن اثر شود، رفتاری مخرب تلقی می‌شود.

برخی بدون آگاهی از عواقب رفتار خود، اقدام به تخریب آثار تاریخی می‌کنند. اما گروهی با وجود اطلاع از ارزشمندی آثار باستانی، با رفتاری مغرضانه، درصدد آسیب‌رسانی به این آثار هستند، بنابراین می‌توان گروه دوم را دچار اختلالات شخصیتی دانست.برخی صاحب نظران بیماری قرن حاضر را وندالیسم می دانند.

بر اساس ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی در خصوص تخریب اموال تاریخی‌- فرهنگی، «هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی- تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ‌ایران به ثبت رسیده است…..یا تزئینات، ملحقات، تاسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور که‌ مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی- تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی‌ وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات وارده، به حبس از یک الی ۱۰ سال محکوم می‌شود»

این نص صریح قانون در خصوص تخریبگران یا همان وندال‌هاست.

راهکارهای مبارزه با وندالیسم:

ممکن است آسیب وارد شده به یک اثر تاریخی غیر‌قابل جبران باشد، لذا اقدامات برای پیشگیری از بروز رفتارهای مخرب باید در اولویت قرار بگیرد.

تخریب این آثار به بهانه یادگاری نوشتن، زنده کردن خاطرات یک سفر نیست بلکه ردپای شومی است که نه‌تنها نسل کنونی بلکه نسل‌های بعدی نیز از آن به نیکی یاد نخواهند کرد.
افرادی که از آثار باستانی دیدن می‌کنند در واقع چند دسته هستند. یک دسته کسانی که باشناخت کافی و مطالعه از این امکان بازدید می‌کنند و دسته کسانی که به صورت گذری و بدون آگاهی تنها به این منظور که اگر روزی روزگاری آشنایی گذرش به آن مکان افتاد اسم آنها را ببیند سفر می‌کنند، در واقع با این حرکت می‌خواهند تنها ردپایی از خود به جا بگذارند.
نقش آموزش در جامعه از طریق مجرای صحیح بسیار مهم است چرا که آموزش از طریق مدرسه و معلمان کفایت نمی‌کند بسیاری از دانش آموزان عمل پدر و مادر را در خانواده حجت می‌دانند. در واقع عدم آگاهی افراد نشات گرفته از عدم آموزش صحیح است.

سوای دانش‌آموزان که باید به صورت دوره‌ای و در روزهای معین و به صورت گروه‌های کوچک در موزه‌ها حتی باید داشتن فاصله صحیح از آثار را یاد بگیرند، بزرگسالان هم باید از آموزش برخوردار شوند چرا که بعد آموزشی ما در ارتباط با آثار فرهنگی و باستانی بسیار پایین است .

اساتید دانشگاهها،دانشجویان رشته های فرهنگی،گردشگری و… می توانند بهترین سفیران برای انتقال اهمیت آثار تاریخی و مضرات وندالیسم برای عموم جامعه باشند تا علاوه بر انجام رسالت خود به عنوان یک کارشناس فرهنگی در جامعه به صیانت از میراث  ملی که متعلق به همه مردم است بپردازند.

نقش رسانه ها نیز در این راه بسیار مهم و سازنده است چرا که در دنیا کنونی هیچ ابزاری بیش از رسانه نمی‌تواند بر اطلاع‌رسانی، آموزش و تصویر سازی ذهنی مخاطبان تأثیر بگذارد.

با توجه به اینکه مهمترین عامل در صیانت از آثار تاریخی افزایش آگاهی عمومی نسبت به ارزش آنهاست در حفاظت تنها شناخت علمی اثر کافی نیست و نوعی از شناخت همراه دوستی با آثار تاریخی- فرهنگی نیاز است که این شناخت را رسانه های دیداری،شنیداری و به ویژه دیجیتال به عنوان یک فرضیه ملی از طریق جامعه پذیری و درونی کردن آیین‌ها، آداب و رسوم، تشریفات، عادت‌ها و سنت‌های اجتماعی، می توانند به عموم جامعه منتقل نمایند.

رسانه ها به خصوص رسانه های محلی می توانند با به تصویر کشیدن چهره ناخوشایند آثاری که مورد هجمه وندالها قرار گرفته اند و تاثریات منفی آن بر جامعه ضمن تاثیر گزاری بر مرتکبان در افراد بومی منطقه ایجاد حساسیت نموده و آنهارا ترغیب به حفاظت بیشتر از این اماکن نمایند.
نصب تابلوی یادگاری برای یادگاری نویسان
بسیاری از کارشناسان و جامعه‌شناسان و همچنین روان‌شناسان براین عقیده‌اند که با نصب تابلوهای بزرگ در کنار بنا و آثار باستانی می‌توانند از یادگاری‌نویسی و کنده‌کاری جلوگیری کرد.
همیچنین گنجینه‌ای از نظرات خواهد بود که چه تعداد مراجعه کننده با چه اهدافی به آن مکان رفته‌اند و البته یک روش آمار از بازدید کنندگان، چرا که دراین ایران آمارهای داده شده هیچ گاه از صحت برخوردار نبوده است.

و دست آخر اینکه، در روزگاری که دیگر کمتر شاهد ساخت بنایی با معماری منحصر به‌فرد و ارزشمند در کشور هستیم، به‌نظر می‌رسد توجه به حفاظت از آثار تاریخی موجود، حداقل وظیفه‌ای باشد که در قبال نسل‌های آینده، بر دوش داریم تا این امانت نسلهای گذشته را به سلامت به نسل آینده تحویل دهیم.

منبع: پایگاه خبری مرآت