گزارش اولین نشست تخصصی ماهیانه انجمن مددکاری اجتماعی ایران با موضوع «نقش مددکاران اجتماعی در حمایت های اجتماعی در بلایای طبیعی»
اولین نشست تخصصی ماهیانه انجمن مددکاری اجتماعی با موضوع «نقش مددکاران اجتماعی در حمایت های اجتماعی در بلایای طبیعی» در روز یکشنبه مورخه ۱۷/۰۲/۱۳۹۱ در سالن کنفرانس سازمان جوانان هلال احمر برگزار گردید که خلاصه گزارش این نشست به قرار ذیل می باشد:
ابتدا جناب آقای جعفریان، مشاور محترم ریاست جمعیت و رئیس سازمان جوانان هلال احمر به معرفی مختصری از این سازمان و نقش و فعالیت آن در حوادث طبیعی پرداختند. در این راستا، ایشان به ابعاد مختلف فعالیت های سازمان پرداخته و به نقاط ضعف و قدرت آن اشاره داشتند. ایشان اظهار داشتند که هر حادثه طبیعی ( و حتی غیر طبیعی ای) با آسیب اجتماعی عجین شده است. رابطه بسیار عمیقی بین آسیب های طبیعی و آسیب های اجتماعی وجود دارد. هلال احمر چه در جنگ و چه در هنگام بروز حوادث طبیعی همواره ورود داشته و فعالیت کرده است. اما ضرورتاً نیازمند است تا برای هر فعالیتی در این حوزه یک پیوست اجتماعی نیز داشته باشیم که خلع آن به شدت احساس می گردد. عدم ثبت تجارب در حوادث طبیعی مختلف یکی از نقاط ضعف بزرگ عملکردی سازمان می باشد و تلاش ها و برنامه ریزی های زیادی برای مرتفع ساختن آن در دست اجرا می باشد که نشست هایی این چنینی بسترهای خوبی برای تحقق این امر می باشد. ایشان در ادامه به تأثیر زمینه های فرهنگی وقوع بلایای طبیعی اشاره کرده و به موضوع «بلا دانستن» این حوادث در نظر مردم پرداختند و فرمودند که این نوع نگرش اگر چه در جامعه در حال تغییر می باشد اما یکی از زمینه هایی است که می بایست مددکاران اجتماعی بدان وارد گردند تا بیش از پیش در این حوادث باید از منظر انسان دوستانه بعنوان فصل مشترک مددکاری اجتماعی و هلال احمر وارد گردیده شود.
ایشان اظهار داشتند جمعیت برای حوادث طبیعی دو نوع برنامه دارد: یکی خدمات امداد و نجات و دیگری خدمات اجتماعی. که متأسفانه تا به امروز بیشترین توجه به بخش امداد و نجات معطوف شده و کمتر به جنبه ها و ابعاد اجتماعی حوادث طبیعی وارد شده است. چرا که هر حادثه طبیعی تبعات اجتماعی عظیم و گسترده ای دارد. برای هلال احمر بسیار اهمیت دارد که در این حوزه از فاز علمی و حتی با همکاری نهادهای بین المللی وارد گردد. اما برای این منظور نیاز به اقداماتی علمی و عملی نظیر این نشست می باشد. برای این منظور ما در ابتدای کار هستیم و تا اراده ها به گام تبدیل شود و گفته ها به برنامه باید همچنان تلاش نماییم.
در ادامه ایشان به آمارهایی در زمینه حوادث طبیعی در کشور اشاره داشتند و فرمودند که در کشور ما سالیانه بیش از ۸۰۰۰ هزار زلزله رخ می دهد. بیش از ۲۶۰۰ سیل داریم که ۸ درصد این حوادث قابل توجه اند و تبعات با خود به همراه دارند. امروز در جمعیت هلال احمر آن «آمادگی اجتماعی» که باید پیش از وقوع حوادث وجود داشته باشد یک دغدغه و ضرورت است. خدمات امداد و نجات دارای پروتکل است و مشخص است برای هر حادثه چه کاری باید صورت گیرد. در حوزه اجتماعی نیز به چنین پروتکلی نیازمند می باشیم و فقدان آن بسیار ملموس و قابل توجه است. ما در سال های اخیر توانسته ایم با مستند سازی دارای یک ردیف بودجه مشخص گردیم و در این راستا باید بیش از پیش به دنبال رسیدن به استانداردهای ارائه خدمت در حوادث طبیعی باشیم. برای این منظور به همکاری دستگاه های مختلف می باشد که متأسفانه ما معمولاً بعد از حادثه به دنبال کنار هم قرار دادن دستگاه ها می باشیم که این امر غیر ممکن می باشد.
مددکاران رابط و واسط شاید راهی برای تحقق این امر باشد. ما در کشور در زمینه تعاون و همکاری مشکل داریم و همکاری بخش دولتی چندان مطلوب نیست. در حالی که در هنگام بروز حوادث طبیعی همکاری و هماهنگی سازمان ها و دستگاه ها بسیار قابل اهمیت است و حضور مددکاران اجتماعی در این سازمان ها فرصت بسیار مناسبی برای تحقق این امر می باشد. هیچ زمانی نیاز به متخصصین اجتماعی در حوزه های مختلف از جمله حوادث طبیعی به این میزان احساس نشده است. و در پایان ایشان به زلزله قریب الوقوع تهران اشاره داشتند که نیازمند ورود همه متخصصین از جمله مددکاران اجتماعی برای رویارویی با آن می باشیم.
در ادامه نشست، جناب آقای موسوی چلک، رئیس محترم انجمن مددکاری اجتماعی ایران به عنوان سخنران دوم به تبیین اهداف نشست پرداختند. ایشان در ابتدا بعد از تشکر از حضور حضار و به جمعیت و سازمان جوانان هلال احمر هفته جمعیت هلال احمر را تبریک گفتند و سپس بیان داشتند که همانطور که وعده داده شده بود، اولین نشست های تخصصی ماهیانه انجمن برگزار گردید. برای برگزاری این نشست ها کار گروه های مختلفی در انجمن تشکیل شده است. ایشان بیان داشتند که هدف از تشکیل این نشست ها آن است که تجارب علمی و عملی اساتید، صاحب نظران ثبت و انتقال گردد، با برنامه ها، اشتراتژی های سازمان های مختلف آشنا گردید و همچنین بتوانیم دیدگاه ها و نظرات خود را بیان داریم. این جلسات فرصت مناسبی است تا مددکاران اجتماعی قابلیت ها و توانمندی های خود را نشان دهند. ایشان در ارتباط با سازمان جوانان اظهار داشتند که ۱۴ سال است با این سازمان ارتباط دارند. و همانطور که آقای جعفریان نیز اظهار فرمودند برای ثبت تجربیات گذشته و همچنین، آموزش مددکاران اجتماعی ددر حوزه سوانح و حوادث در سراسر کشور این آمادگی در انجمن وجود دارد. ایشان برای خروجی های علمی این نشست ها قول دادند که برای هر نشست یک کتاب منتشر گردد تا بدین ترتیب دانش مددکاری اجتماعی در حوزه نظر و عمل نیز ارتقاع یابد. در ادامه نیز از جناب آقای جعفریان، مشاور محترم ریاست جمعیت و رئیس سازمان جوانان هلال احمر با اهدای تقدیرنامه ای تشکر به عمل آمد.
دکتر حسینی، عضو هیئت علمی گروه مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه به تبیین «جامعه شناختی مسائل جمعی حوادث و سوانح طبیعی» پرداختند. دکتر حسینی ابتدا بیان داشتند که بحران های طبیعی فقط زلزله نیست بلکه زلزله تنها قصه برجسته این موضوع می باشد. طوفان های دریایی، رعدو برق، گرد باد، سرمای شدید، گرمای شدید، حریق در محل سکونت، نشست زمین، حرکت زمین همراه با گل و لای، سوانح الکترونیکی، سوانح تروریستی و خلافکارانه، سوانح هسته ای، حملات شیمیایی و … مواردی هستند که ما در گیر آن می باشیم. در ادامه ایشان به بیان تاریخچه ای از وقوع زلزله در ایران پرداختند. ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در منطقه ری زلزله رخ داد، در سال ۲۳۵ ه.ق زلزله ۲۰۰ هزار نفر کشته داد، در سال ۵۳۸ نیشابور کلاً نابود شد، ۱۳۴۱ قزوین و بویین زهرا یک ده کلاً نابود شد، ۱۳۵۶ مرکز ایران خرابه ای وحشتناک به بار گذاشت و … . از سال ۱۳۴۷ ایشان در این حوادث همواره بعنوان مددکار اجتماعی نقش و حضوری فعال داشته اند.
در ادامه ایشان به تبیین جامعه شناختی حوادث بعد از وقع زلزله پراختند. بعد از وقع زلزله، همه وضع مشابه دارند، همه کسانی را از دست داده اند، بعضی افسرده، برخی مریض، برخی به دنبال دزدی و … . یک نوع خمودگی جمعی، بی طاقتی به وجود می آید. یکی از مهمترین نقش های مددکاران اجتماعی به کار گماشتن «دیده بان های محلی» است. یعنی از بین مردم افرادی که نسبت به بقیه بینش و بصیرت بیشتری دارند انتخاب گردند در هنگام وقوع چنین مصایبی بتوانند وارد عمل گردند. در هنگام وقوع زلزله مددکاران جتماعی جهت ورود و مداخله در این حوادث گام های مختلفی را باید بردارند. اولین گام شناسایی گروه های مختلف حادثه دیده و به خصوص گروه های ویژه می باشد. این گروه ها نظیر کودکان، زنان، سالمندان، معلولین و … می باشند. آغاز بعد از وقع زلزله بسیار مهم است. اگر در فاز اول به در ستی عمل گردد و خدمات لازم به درستی ارائه گردد در فاز دوم نوعی آرامش وجود دارد اما خود دارای مسائل ویژه ای است که اگر حل نگردد و اقدامی صورت نگیرد به «بحران» تبدیل می شود. مهمترین اقدام در این مرحله ایجاد وفاق در بین مردم است. در گام سوم می بایست خود آزاری و دیگر آزاری را در منطقه کاهش داد. گام چهارم، پیشگیری از وضعیت بحرانی و آثار بر جای مانده از آن است. نکته در این مرحله این است که در جبران خسارت ها می بایست به ارزش های مردم توجه گردد. گام پنجم، عادی سازی مردم و توانبخشی اجتماعی است.
بعد از سخنان دکتر حسینی، جناب آقای دکتر فرید براتی سده به «تبیین چترهای حمایتی روانی و اجتماعی در بلایای طبیعی» پرداختند. ایشان اظهار داشتند که کار مددکاران اجتماعی و روانشناسان می بایست در قالب مداخلات روانی و اجتماعی صورت گیرد. سپس، تعریف دفتر امداد و نجات سازمان ملل متحد را در ارتباط با بلایای طبیعی بیان داشتند که در این تعریف، «بلا یا disaster » حادثه ای است که در آن ۱۰ نفر آدم کشته شود یا یک میلیون دلر خسارت ایجاد کند. در این تعریف اگر چه به مشکلات روان شناختی و اجتماعی اشاره ای نشده است اما براساس همین تعریف نیز کشور ما یک کشور بلا خیز است.
ایشان بیان داشتند که ما می بایست شرایط قبل از وقوع بلا را بشناسیم. مثلاً، «وضعیت آسیب ناپذیری»؛ هیچ وقت منتظر این نیستیم که بلا و حادثه ای رخ دهد یا برای من رخ دهد. انسان در ذهن خود فرمولی دارد. بدین ترتیب که، دنیا جای خوبی است و من هم آدم خوبی ستم. در این دنیا برای من بلایی رخ نمی دهد.
بعد از وقوع بلا اولین سؤالی که برای فرد مطرح می گردد این است «چرا برای من رخ داد؟» (توهم در مرکز بودن) بعد از بلا آدم هایی که بیشترین توهم در وضعیت آسیب ناپذیری بودند، بیشتر از بقیه تقاضای کمک می کنند و هر چقدر هم کمک کنیم راضی نمی شوند چون فکر می کنند بیشتر از بقیه آسیب دیده اند. در این شرایط مددکاران اجتماعی و روان شناسان می خواهند مداخله کنند. برای مداخله می بایست اصول مداخله در بحران را رعایت نمود؛ سریع و فوری عملکردن، بداهت، عملگرایی، یادگیری گروهی، تخلیه هیجانی و … . سپس ایشان به بیان اصول مداخلات روانی و اجتماعی در سوانح و بلایا اشاره کردند که عبارتند از: ۱ـ ثبات هیجانی، ۲ـ پاسخ طبیعی به یک وضعیت غیر طبیعی، ۳ـ مداخلات با مراحل بلا و سوانح همانگ باشد، ۴ـ حمایت های روانی و اجتماعی با برنامه های امداد و نجات هماهنگ باشد، ۵ـ مداخلات با فرهنگ مردم هماهنگ باشد (در غیر اینصورت با «ضربه مضاعف» رو به رو می شویم)، ۶ـ مداخله دارای منطق باشد (مداخله نیاز کاذب ایجاد نکند) و ۷ـ گروه های ویژه دارای نیازهای ویژه و در نتیجه خدمات ویژه می باشند. سپس ایشان انواع مداخلات فردی، گروهی و محیطی اشاره داشتند. و چتر حمایتی افراد را در هنگام وقع بلا تشریح نمودند و نیز به برخی از مشکلات که امدادگران با آن رو به رو می باشند را بیان نمودند. نظیر ، نشانگان ضد فاجعه (سمبل رامبو): فقط خود آن ها هستند که می توانند کمک کنند و از خودشان می گذرند این عمل، ضد عملیات است که مدیر عملیات باید آن ها را از عملیات خارج کند، فرسودگی و فرسایش، احساس گناه (من زنده ام و بقیه مرده اند و یا کم کار کرده ام و … )
در ادامه برنامه، دکتر جوادی، معاون محترم سازمان جوانان هلال احمر به بیان تجربیات خود در زمینه بلایای طبیعی در بم و طوفان سیستان بلوچستان در حوزه کودکان پرداختند. ایشان بیان داشتند که تنوع خدمات مددکاری اجتماعی در بلایا زیاد است اما پروتکل جامعی برای مداخله مددکاران نیست. در حال حاضر مددکاران مداخلات خود را به دو صورت انجام می دهند یا بصورت کارمند و یک وظیفه سازمانی و یا بصورت غیر دولتی و داوطلبانه. گستره فعالیت های مددکاران اجتماعی را می توان بصورت ارزیابی سریع، راه اندازه ای بانک داده ها، آموزش، بهداشت و تغذیه، اقدامات اجتماع محور و ارجاع و حمایت یابی خلاصه نمود. سپس به ثبت دو تجربه ایران در متون سازمان حمایت از کودکان سازمان ملل اشاره کردند یکی تجربه پیوند بین کودک و خانواده و دیگری تجربه مهدهای کودک سیار.
در ادامه ایشان اشاره داشتند که در دنیا ۴۲ بلیه شناخته شده داریم که ۳۱ نوع آن در ایران وجود دارد که از این منظر رتبه ۶ دنیا را داریم. مددکاران اجتماعی چه در قبل، چه در حین و چه بعد از حادثه می توانند ایفای نقش نمایند. سپس به فنون مختلف مداخلات اجتماعی در بلایای طبیعی اشاره داشتند از جمله فنون حمایتی، فنون ارجاع و فنون نوسازی و رشد. ایشان همچنین، به برخی از خدمات مددکاران اجتماعی در سازمان جوانان هلال احمر اشاره ای نمودند و بطور خلاصه چند نمونه از آن ها از جمله اعزام کاروان های نیکوکاری با رویکرد اجتماع محور، اجرای طرح کارورزی امدادی جوانان، ایجاد سامانه تلفنی مهر گویان تشریح نمودند.
بعد از سخنان دکتر جوادی به مدت ۱۵ دقیقه حضار به ارائه پیشنهادات و طرح سؤالات خود پرداختند. ابتدا خانم کافی از کارکنان سازمان هلال احمر به طرفداری از جامعه پزشکان و نادیده گرفتن خدمات آن ها در این مراسم اشاره کردند که دکتر براتی، ضمن تشکر و قدر دانی از خدمات پزشکان بیان نمودند که علت مطرح شدن خدمات پزشکان در این نشست تنها به دلیل موضوع جلسه که مربوط به مددکاری اجتماعی بوده وگرنه پزشکان همواره مورد احترام جامعه می باشند.
خانم ده پاشی به عنوان دومین فرد به لزوم توجه آموزش مددکاران اجتماعی برای مواجهه با بلایای طبیعی در دانشگاه ها اشاره کردند و بیان داشتند که دانشجویان مددکاری اجتماعی می بایست در دانشگاه ها مورد تربیت و آموزش قرار گیرند و برای چنین شرایطی آماده گردند.
دکتر داداش زاده با طرح انتقادی در مورد عدم توجه به خدمات مددکاران اجتماعی در زمان جنگ پرداختند. ایشان بیان داشتند که در زمان جنگ سه گروه مددکاران اجتماعی به جنگ اعزام شدند که در پشت جبهه ها خدمات ارائه می دادند از جمله گروه شهید ارشاد در خوزستان و یک گروه دیگر در کرمانشاه که ایشان هم در آنجا حضور داشته اند و به ضرورت مکتوب کردن این تجربیات برای آیندگان اشاره کردند.
آقای مهدی معمار یکی از دانشجویان کارشناسی ارشد مددکاری یک انتقاد را در ارتباط با جلسه مطرح نمودند و آن اینکه در جلسه امروز می بایست بیشتر نقش مددکاران اجتماعی در بلایای طبیعی مورد تشرح قرار می گرفت و حتی در چنین نشست هایی می توان با گذاشتن کارگاه ای آموزشی بر غنای علمی آن افزود.
در ادامه دکتر فکر آزاد بیان داشتند که ما در دوران جدیدی قرار گرفته ایم و با مفاهیم جدیدی رو به رو هستیم. ایشان از زبان بودریار فرمودند که در گذشته رسانه ها وقایع را خبر می دادند اما رسانه های امروز وقایع را می سازند و سپس به مردم اطلاع می دهند. ما می بایست پازل جدیدی را ترسیم کنیم و مددکاری را در آن قرار دهیم. ما فقر تئوریک داریم و نظریه پرداز نداریم. ما در الگویابی، الگوسازی و الگودهی مشکل داریم و در این پازل باید برای آن جایی قرار دهیم. دنیای امروز دنیای چند وجهی است. امروزه ما در قاره ششم قرار داریم. آشفتگی در تولید فکر و مفاهیم؛ که باید برای آن برنامه ریزی کنیم. در این بحران فکری ما چگونه عمل کنیم که مردم مددکاری اجتماعی را باور کنند. تا مردم باور نکنند ما نمی توانیم کار کنیم. هنوز دستگاه ها و مردم مددکاری را نمی شناسند. ما می بایست از دنیای مجازی برای معرفی مددکاری اجتماعی استفاده کنیم. ما باید کودکان، جوانان و .. را برای شناساندن مددکاری اجتماعی در بحران ها آماده کنیم.
در پایان دکتر حسینی به جمع بندی آراء و نظرات مطرح شده در این نشست پرداختند و خلاصه ای از رئوس تمامی مطالب را بیان داشتند. سپس، با اهدای هدیه ای از دکتر حسینی و دکتر براتی جلسه به پایان رسید.
منبع: روابط عمومی انجمن مددکاران اجتماعی ایران