یادداشت: حقوق سالمندان را جدی بگیریم!
نامگذاری اول اکتبر مصادف با نهم مهر ماه به نام روز جهانی سالمندان را فرصتی می دانم تا در ابتدا به سالمندان عزیر ایران زمین که گنجینه های ارزشمندی هستند ادای احترام کنم. سپس از همه کسانی که در این سرزمین برای تحقق حقوق سالمندان از هیچ کوششی دریغ نکرده و نمی کنند، سپاسگزاری نمایم. عنوان یادداشت روز جهانی سال ۱۴۰۲ را که در راستای تحققق حقوق سالمندان است را بهانه می کنم تا اشاره کنم که سالمندان از جمله گروه‌های هدف مددکاری اجتماعی هستند که به دلایل شرایطی که دارند از جمله گروه های آسیب‌پذیر جامعه محسوب می‌شوند که به جهت شرایط جسمانی و روانی که در آن به سر می‌برند و همچنین شرایط سخت و دشوار اقتصادی که دارند تجربه می کنند. حتی بازنشستگان عزیز غالبا از دستیابی به حقوق و آزادی‌هایشان محروم می‌مانند و خواسته یا ناخواسته در معرض نقض حقوق و آزادی‌ها قرار می‌گیرند و توانایی لازم برای تامین هزینه های مختلف زندگی شان را ندارند. البته این موضوع تقریبا یک موضع جهانی هم هست. شاید به همین دلیل است که مجامع جهانی هم نسبت به رعایت حقوق سالمندان حساس هستند.
در همین راستا مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی قطع‌نامه‌ای، اصولی با عنوان «اصول ملل متحد برای سالمندان» برای حمایت از سالمندان مقرر نموده است. طبق مفاد این سند بین المللی از جمله مهم‌ترین اصول این قطع‌نامه عبارتند از: استقلال، مشارکت، مراقبت، خودسازی، کرامت.
البته تمامی اصول مقرر در این قطع‌نامه، در اسناد الزام‌آور دیگری گنجانده شده‌اند و از این حیث بر دولت‌هایی که عضو این اسناد الزام‌آورند، رعایت مفاد آنها الزام‌آور می‌باشد. دسترسی به غذا، آب، سر پناه، پوشاک و مراقبت بهداشتی کافی، خانواده، درآمد از طریق حمایت اجتماعی و خوداتکایی (خودیاری)، داشتن فرصت شغلی یا مجال دستیابی به دیگر مشاغل درآمدزا، حق مشارکت در تعیین زمان و شیوه ترک کار؛ دسترسی به برنامه‌های مناسب پرورشی و آموزشی؛ حق زندگی در محیط زیست ایمن و متناسب با توانایی‌های سالمندان برای اعمال ترجیحات و تغییرات شخصی؛ فراهم بودن این امکان ماندن سالمندان در منزل تا هر مدت طولانی می تواند زمینه تحقق عملی اصل استقلال را فراهم کند.
برای تحقق اصل مشارکت باقی ماندن سالمندان در بطن جامعه و مشارکت فعال آنها در تدوین و اجرای سیاست‌های مؤثر در بهزیستی و آسایش آنها و انتقال دانش و تجربیات آنها به نسل‌های جوان؛ امکان دسترسی و توسعه فرصت‌هایی برای خدمت به جامعه و انجام خدمات داوطلبانه در شرایط متناسب با علایق و توانایی‌های سالمندان و تشکیل جنبش‌ها و مجامعی برای سالمندان می بایست مدنظر قرار گیرد.برای رعایت اصل مراقبت هم می بایست نکات متعددی مد نظر قرار گیرد. از جمله این نکات می توان به بهره‌مندی از مراقبت و حمایت خانواده و اجتماع بر اساس نظام ارزش‌های فرهنگی جامعه؛ دسترسی به مراقبت بهداشتی به منظور کمک به حفظ یا بازپروری سطح سلامت و آرامش بدنی، ذهنی و عاطفی و پیشگیری یا تاخیر انداختن زمان شروع بیماری؛دسترسی به خدمات اجتماعی و حقوقی برای ارتقای استقلال شخصی، حمایت و مراقبت؛ بهره‌مندی از سطوح مناسب مراقبت به وسیله مراکز حمایتی، توان‌بخشی و ایجاد انگیزه‌های اجتماعی و روانی در فضایی انسانی و ایمن و برخورداری از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی از جمله احترام کامل به کرامت، عقیده، نیازها، حریم خصوصی و حق اتخاذ تصمیم درباره مراقبت بهداشتی و کیفیت زندگی به هنگام اسکان در هر سر پناه با هر امکان مراقبتی و درمانی اشاره کرد.
خودسازی اصل دیگر این سند بین المللی است. برای آنکه سالمندان بتوانند به خودساز و خودشکوفایی لازم دست یابند، باید فرصت‌هایی را برای توسعه کامل توانایی‌های بالقوه خود داشته باشند و علاوه بر این به امکانات و منابع آموزشی، فرهنگی، معنوی و تفریحی جامعه دسترسی داشته باشند. امکان زندگی در کرامت و امنیت و آزادی از بهره‌کشی و سوء استفاده‌های جسمی یا ذهنی (روحی) و رفتار منصفانه و عادلانه با سالمندان، بدون در نظر گرفتن سن، جنسیت، نژاد یا سوابق قومی، ناتوانی (معلولیت) یا دیگر وضعیت‌ها و ارزش‌گذاری صرف نظر از میزان مشارکت اقتصادی آنها زمینه تحقق اصل کرامت را فراهم می کند. تاملی بر وضعیت فعلی گویای این است که تا تحقق عینی این اصول فاصله زیادی داریم که عدم تحقق آنها می تواند بحران های مختلفی را در دوران سالمندی برای مردم و نظام رفاه و تامین اجتماعی و مراکز ارایه کننده خدمات مددکاری اجتماعی و سایر خدمات مورد نیاز فراهم کند.
گرچه در برنامه هفتم توسعه طبق آنچه در لایحه برنامه آمده است و حتی بازنگری های انجام شده در مجلس شورای اسلامی که کلیات آن هم تصویب شده است سالمندان از جمله گروه های فراموش شدگان محسوب می شوند.
- سید حسن موسو ی چلک (رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران)
منبع: روزنامه آرمان ملی