افزایش ناهنجاری های آشکار در سایه نادیده گرفتن آسیب های پنهان
آسیب های اجتماعی هر روز به عنوان یک معضل افزایش می یابد و همواره ریشه بسیاری از جرایم و جنایت ها در جامعه محسوب می شود،کارشناسان علوم اجتماعی هم از آسیب های پنهان و آشکار خبر می دهند و معتقدند که مردم به سرعت متوجه آسیب های آشکار می شوند، اما آسیب های پنهان نیازمند واکاوی بیشتری است.
به تازگی همایش ملی آسیب های پنهان برگزار شد. به گزارش ایسنا در این همایش رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران به آمار نگران کننده زندانیان اشاره کرده و گفته است: ایران مقام چهارم تعداد زندانیان را به نسبت جمعیت دارد و بر اساس آمار موجود به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در کشور ۸۰۰ نفر روانه زندان می شوند، اغلب کارشناسان و متخصصان حوزه اجتماعی، افزایش آسیب های اجتماعی و بالارفتن آمار زندانیان در کشور را ناشی از پنهان کردن این معضل می دانند و بر این اعتقادند که در بازشناسی آسیب های اجتماعی به ویژه آسیب های پنهان نباید خط قرمز تعیین کنیم.
انواع آسیب ها
محمدزاده آسیب شناس اجتماعی نیز در این باره می گوید: در زندگی اجتماعی، در خانواده و اجتماع به هر نوع عمل، رفتار و تفکری که باعث آسیب جسمی، روحی، روانی و بی تعادلی در اجتماع شود، آسیب گفته می شود.
وی یادآور می شود: آسیب های اجتماعی به دو دسته آشکار و پنهان تقسیم می شود. آسیب های آشکار مثل اعتیاد، سرقت، طلاق و… است که عموم مردم به سرعت متوجه وجود آن ها در جامعه می شوند.
این آسیب شناس اجتماعی می گوید: برخی آسیب ها در اجتماع وجود دارد که فقط متخصصان و کارشناسانی که مطالعه عمیق در مورد این آسیب ها دارند متوجه وجود آن ها می شوند، چرا که علایم آن ها سریع مشخص نمی شود و عامه مردم نیز متوجه آن نخواهند شد.
محمدزاده وجود آسیب های پنهان نظیر مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… را در جامعه کنونی فوق العاده وسیع و خطرناک می داند و می گوید: این آسیب ها زمینه ساز سایر آسیب های آشکار هستند که جامعه را درگیر آن ها می کنند.
دکتر مصطفی اقلیما رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران با اشاره به مصادیق آسیب های پنهان اجتماعی می گوید: وقتی فردی دچار بیماری اعتیاد می شود نقش آسیب های پنهانی نهاد خانواده و شرایط محیطی که او را گرفتار اعتیاد کرده است به سادگی قابل مشاهده نیست.
وی می افزاید: در واقع اعتیاد معلول است و آسیب های پنهان علت آن است.
پس اگر به دنبال کاهش آسیب های اجتماعی آشکار و عیان هستیم ابتدا باید آسیب های پنهان آن را واکاوی و سپس زیرساخت های لازم را فراهم کنیم. این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی نیز یادآور می شود: همه افرادی که به نوعی دچار بزه یا مشکلات اجتماعی و خانوادگی نظیر طلاق، سرقت و… می شوند ابتدا آسیب های پنهان اجتماعی را تجربه کرده اند و سپس همین آسیب های پنهان زمینه ساز طلاق، سرقت، فرار از خانه و… می شود.
دکتر اقلیما می گوید: فرار دختران از خانه یک آسیب اجتماعی آشکار و عیان است، اما رفتار خانواده، حضور او در جامعه، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی همه و همه دست به دست هم می دهند تا او را ناچار به فرار از خانه کنند که این آسیب های پنهان منشاء دیگر این معضل است.
اما رئیس انجمن صنفی مددکاران اجتماعی ایران نیز یکی از مصادیق بارز آسیب های اجتماعی پنهان را کمبود محبت در خانواده ها می داند و می گوید: یکی از مشکلات خانواده های امروزی اختصاص زمان کم برای گفت وگو درمیان اعضای خانواده و کمبود محبت است.
وی می افزاید: کمبود محبت در خانواده های ما تهدید جدی است، چنان چه نیاز دوست داشتن و محبت در خانواده برآورده نشود به سلامت و ثبات خانواده آسیب جدی وارد می شود و سلامت روانی و اجتماعی خانواده ها نیز تهدید خواهد شد.
حسن موسوی چلک می افزاید: پیامد چنین شرایطی بروز آسیب های پنهان است که وقتی نیاز به محبت یک فرد در خانواده تامین نشود آن شخص محبت را در خارج از خانه جست وجو خواهد کرد و این آسیب پنهان، گاهی باعث از هم گسستگی کانون یک خانواده خواهد شد.
خروج از دایره محرمانه
به تازگی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز از محرمانه نگه داشتن آمار واقعی اعتیاد و طلاق انتقاد کرده است. به گزارش خانه ملت، وی گفته است که پنهان کاری در مورد چنین معضلاتی باعث فراگیر شدن آن ها می شود.
لاریجانی تاکید کرده است که آمار آسیب های اجتماعی باید از دایره محرمانه بودن خارج شود و نتایج بررسی ها در این زمینه نباید از مردم و رسانه ها پنهان بماند.
این مقام مسئول گفته است: معضلات و تبعات اجتماعی ناشی از آن باید از طریق رسانه ها به اطلاع مردم برسد و مسئولان باید با استفاده از رسانه ها ریشه نابه سامانی ها را توضیح دهند تا افراد جامعه از بزهکاری رویگردان شوند.
موسوی چلک رئیس انجمن صنفی مددکاری اجتماعی ضمن تایید سخنان رئیس مجلس می گوید: هم اکنون بر اساس آمار موجود به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در کشور ۸۰۰ نفر وارد زندان می شوند که این آمار نگران کننده است.
این آسیب شناس اجتماعی می گوید: وقتی آسیب های اجتماعی را خط قرمز اعلام کنیم زیرزمینی می شود و در صورتی که آسیب های اجتماعی زیرزمینی شود، مشکلات ما بیشتر خواهد شد. با آسیب های اجتماعی به عنوان یک واقعیت تلخ باید برخورد اجتماعی شود و از طریق راهکارهای نظامی و انتظامی نمی توان به جواب مناسبی رسید.
دکتر مصطفی اقلیما نیز رتبه چهارم ایران در ورودی به زندان ها را مطرح می کند و می گوید: بزهکاری ها و جرم هایی که منجر به زندان می شود ناشی از نبود تعادل، ناملایمات ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است، اگر چارچوب هنجارها مشخص باشد قطعاً کمتر با چنین بزهکاری ها و هنجارشکنی هایی مواجه خواهیم شد.
وی می افزاید: در جامعه ای که بحران تورم، بیکاری، شکاف طبقاتی و… وجود دارد طبیعی است که شرایط برای جرم خیزی در آن فراهم باشد.
سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس هم مخالف پنهان کاری در این امر است و در این باره می گوید: اگر بنابر پنهان کاری باشد و تصور کنیم که نمی توانیم با این آسیب ها مقابله کنیم بدون تردید از واقعیت، فرار می کنیم.
اسفنانی متذکر می شود: فرار از واقعیت آسیب بیشتری می زند. باید دید چه مجازات هایی در این مورد وجود دارد. به عنوان مثال مجازات اعدام برای مواد مخدر در نظر گرفته شده اما ممکن است این راه مقابله نباشد در حالی که ناچار به اجرای چنین حکمی هستیم.
اما شاهدیم باز هم چنین جرمی در جامعه اتفاق می افتد.
زنان و آسیب های اجتماعی
زنانه شدن آسیب های اجتماعی امروزه به یک معضل اساسی برای کشور تبدیل شده است و یکی از نگرانی ها در جامعه افزایش آمار آسیب های اجتماعی در زنان است، رئیس انجمن صنفی مددکاران اجتماعی ایران ضمن بیان این مطلب می گوید: آسیب های اجتماعی امروزه خانواده ایرانی را نشانه گرفته است که اگر نابه سامان شود نمی توان آن را اصلاح کرد.
موسوی چلک با اشاره به بالارفتن آمار آسیب های اجتماعی چه پنهان و چه آشکار در سطح کشور یادآور می شود: وضعیت کنونی جامعه ناشی از بی توجهی یک دولت یا چند دولت به این بخش نیست، بلکه جدی نگرفتن این بخش تاکنون است.
وی با اشاره به آمار آسیب های اجتماعی که توسط مرکز آمار ایران منتشر شده می گوید: در سال ۹۰ حدود ۷۱ درصد از جمعیت کشور در شهرها و حدود ۲۹ درصد در روستاها زندگی می کردند درحالی که این آمار در ۳۰ سال گذشته عکس این بوده است، پس این مورد باید همواره مورد توجه مسئولان باشد.
موسوی چلک یادآور می شود: بر اساس آخرین آمار تعداد زنان سرپرست خانوار در سال ۹۰ به بیش از ۲ میلیون و ۵۵۰ هزار نفر رسیده و این نشان می دهد که در یک دوره ۵ ساله این آمار ۵۳ درصد افزایش یافته است.
این آسیب شناس به شاخص قتل در کشور اشاره می کند و می گوید: شاخص قتل در کشور به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۲.۹ درصد بوده است، این شاخص در سال ۹۱، حدود ۳۱ درصد افزایش پیدا کرده که ۲۰ درصد از این تعداد زنان هستند. وی همچنین تعداد ورودی زندانیان در کشور را ۶۰۰ هزار نفر اعلام می کند که دراین بخش رتبه چهارم جهان را داریم.
پیشگیری و هدایت
بالاخره افزایش آسیب های اجتماعی پنهان و آشکار را نمی توان کتمان کرد، حال سوال این است که چه راهکارهایی را در پیش بگیریم تا از میزان آسیب های اجتماعی کاسته شود؟
موسوی چلک رئیس انجمن صنفی مددکاران اجتماعی ایران در این باره می گوید: آسیب های اجتماعی پدیده هایی هستند که بر اثر عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و روانی به وجود می آیند و بر عملکرد و کارآیی مثبت و کیفیت زندگی افراد تاثیر منفی می گذارند که با به کارگیری راهکارهایی می توانیم آن ها را کاهش دهیم.
وی می افزاید: راهکارها می تواند در حوزه سیاست گذاری کلان کشور در بخش های مختلف از جمله حوزه اجتماعی و اجرایی باشد که در این حوزه لازم است برای هر یک از آسیب های اجتماعی راهکارهای متعدد نوشته شود.
این آسیب شناس متذکر می شود: این راهکارها باید بومی هر استان وحتی در صورت وجود تفاوت های فاحش در میان شهرستان های هر استان، بومی مناطق و محلات باشد.
به گزارش ایسنا موسوی چلک با تاکید بر این که به سطوح مختلف پیش گیری از آسیب های اجتماعی اعم از آشکار و پنهان باید توجه شود، می گوید: باید زمینه مشارکت مردم و تشکل های غیردولتی فراهم شود، چرا که موفقیت در این عرصه فقط با حضور و مشارکت مردم و این تشکل ها امکان پذیر خواهد بود و دولت نمی تواند به تنهایی موفق به کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی شود.
محمدزاده کارشناس اجتماعی نیز آسیب های اجتماعی را مانند سایر آسیب ها قابل پیش گیری، هدایت و همچنین قابل بازتوانی می داند و می گوید: همان طور که در مباحث بهداشتی ۳ راه برای مقابله و پیش گیری با بیماری ها داریم، در مباحث اجتماعی هم می توان این ۳ راهکار را در راستای مقابله با آسیب ها اعم از پنهان و آشکار به کار گرفت.
وی یادآور می شود: اگر از گسترش و توسعه این آسیب ها جلوگیری شود و از نسلی به نسلی دیگر و از قشری به قشر دیگر اجازه ورود ندهیم می توان گفت در جلوگیری از گسترش آسیب ها موفق بوده ایم.
محمدزاده بهترین راهکار برای مقابله با آسیب ها را بر اساس بهترین اطلاعات و داده ها می داند که این کار نیز مبتنی بر کار پژوهشی و تحقیقاتی است و از طرفی کاهش این آسیب ها و مقابله با گسترش آن ها همکاری همه جانبه را می طلبد، لذا نباید یک بخش و نهادی منتظر اقدام سایر بخش ها و دیگر نهادها باشد، بلکه باید همه در مقابل آن احساس مسئولیت داشته باشیم چرا که زندگی ما را تهدید می کند.
دکتر مصطفی اقلیما عضو هیئت علمی دانشگاه بهزیستی نیز به لزوم شناخت علمی آسیب های پنهان معتقد است و می گوید: برای این امر باید از کارشناسان و متخصصان علوم رفتاری و اجتماعی کمک گرفته شود و متاسفانه مردم برای حل مشکلات خود کمتر به سمت روان شناس و جامعه شناس می روند و هنگامی که جرمی اتفاق می افتد سیستم امنیتی وارد می شود و در پی گیری آسیب های اجتماعی ما امنیت را بیش از آن که نرم افزاری ببینیم، سخت افزاری دیده ایم.
رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران نیز معتقد است: جامعه باید به سمت امنیت نرم افزاری برود و از کارشناسان کمک بگیرد تا مشکل خود را حل کند.
وی در پاسخ این سوال که چرا تاکنون چنین شیوه ای برای پیش گیری و کاهش آسیب های پنهان و آشکار به کار گرفته نشده است، می گوید: دلیل اصلی این مسئله این است که تاکنون به افراد متخصص در این زمینه میدان داده نشده است.
سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس نیز نقش خانواده را در این امر مهم می داند و می گوید: از ابتدای تشکیل خانواده باید زمینه طوری فراهم شود که حتی اگر فضا برای فرزندان آلوده بود آن ها رغبتی بر انجام آن نداشته باشند.
وی می گوید: وقتی روش های مختلفی در کنار هم باشد می توانیم مقابله درستی داشته باشیم، بحث پیش گیری، مجازات و مباحث فرهنگی جامعه به ویژه در محیط های اجتماعی، خانواده، مدارس، دانشگاه ها و… در مقابله با آسیب های اجتماعی شدنی و کارساز است.
رئیس انجمن صنفی مددکاران اجتماعی ایران هم به تقویت بنیان خانواده معتقد است و می گوید: اگر ما امروز به دنبال مقابله با ناتوی فرهنگی هستیم باید خانواده ها را تقویت کنیم، جنگ نرم، جنگ اندیشه است و ما باید با اندیشه به این میدان کارزار سخت برویم.
موسوی چلک متذکر می شود: برای مقابله با این معضل باید سازوکار و برنامه ریزی مان را به گونه ای تغییر دهیم که رویکردها را عوض کند. اعدام یک مواد فروش هیچ دردی را از ما دوا نمی کند، پس نباید در بخش آسیب های اجتماعی مردم و سیستم امنیتی در مقابل هم قرار گیرند.
موسوی چلک با اشاره به این که بزرگ ترین ضعف در حوزه اجتماعی استفاده نکردن از ظرفیت شهرداری ها برای مقابله با آسیب های اجتماعی است می گوید: شهرداری ها در سراسر دنیا به عنوان یک نهاد خدماتی و فرهنگی فعالیت می کنند اما در کشور ما فقط در بخش زیست محیطی وارد شده اند و این خود یک معضل است.
کارشناسان علوم اجتماعی و آسیب شناسان و مسئولان گرد هم آمدند تا راهکاری را بیابند که از آسیب های اجتماعی که هم اکنون جامعه را تهدید می کند، کاسته شود اما برخی از آن ها معتقدند تا هنگامی که برای آسیب های اجتماعی پنهان و آشکار خط قرمزهایی دیده شود، قطعاً چنین آسیب هایی زیرپوست شهرها و به شکل زیرزمینی رشد می کنند.
پس بهتر است با ارائه راهکارهایی آمار از شکل محرمانه خارج شود و با پرهیز از پنهان کاری برای ارائه آمار واقعی در زمینه آسیب های اجتماعی و با اطلاع رسانی صحیح و به موقع، همگان دست به دست هم دهیم تا از معضلات و مشکلات اجتماعی کاسته شود.