حضور فعال مددکاران اجتماعی در طرح ملی سحر
روابط عمومی انجمن مددکاران ایران– طرح ملی سحر(ساماندهی حمایتهای روانی اجتماعی پس از حوادث و بلایا) طی روزهای گذشته از سوی سازمان جوانان جمعیت هلال احمر آغاز شده است. طرح ملی سحر که نام کامل آن “سازماندهی حمایت روانی اجتماعی بعد از حوادث و بلایا” است به همت سازمان جوانان جمعیت هلالاحمر کشور، با مشارکت انجمن مددکاران اجتماعی ایران و سازمان نظام روانشناسی و مشاوره و حمایت چندین ارگان دولتی ذیربط از نیمه دوم شهریور سال جاری در ده منطقه کشور شروع به کار کرد. حسب موضوع این طرح و نقش پررنگ مداخلات اجتماعی و روانی درآن، انجمن مددکاران اجتماعی ایران در این طرح مشارکت فعال دارد. به همین سبب با آقای دکتر “فردین علیپور” عضو کمیته آموزشی طرح و دبیر کارگروه تخصصی “مددکاری اجتماعی در حوادث و بلایا”ی انجمن در رابطه با ماهیت، اهداف و سازوکار اجرایی طرح گفتگویی انجام داده ایم که درادامه می خوانید:
آقای دکتر شما نماینده انجمن مددکاران اجتماعی ایران در طرح “سحر” هستید. لطفا بفرمایید که فرایند این طرح چگونه است و چه اهدافی را دنبال می کند؟
اهمیت و ضرورت مداخلات روانی و اجتماعی پس از حوادث و بلایا به خوبی ثابت شده است و باید توجه داشته باشیم که دوران مداخلات هیجانی و بدون برنامه سپری شده است و دیگر این فرصت را نداریم که درسآموختههای پیشین را نادیده بگیریم و شیوههای نادرست گذشته را مجدد تکرار کنیم. بلکه با داشتن تیمهای آموزش دیده، دارای شرح وظیفه مشخص و با ایجاد هماهنگی و همکاری هم میتوانیم از پیامدهای روانی و اجتماعی حوادث و بلایا پیشگیری کنیم و هم با رویکردی جامعتر زمینه را برای فرصتهای توسعهای پس از حوادث و بلایا فراهم نماییم تا در نهایت زیرساختهای یک اجتماع تابآور در برابر حوادث آتی پایهریزی شود. البته برای رسیدن به این اهداف نباید فقط مداخلات ما مربوط به دوران پس از وقوع حوادث و بلایا باشد بلکه باید تمامی مراحل چرخه مدیریت حوادث و بلایا به صورت به هم پیوسته دیده شود تا آثار و پیامدهای منفی حوادث و بلایا را تا حد ممکن کاهش دهیم.
طرح ملی سحر به همت سازمان جوانان جمعیت هلالاحمر کشور و مشارکت انجمن مددکاران اجتماعی و سازمان نظام روانشناسی و مشاوره و با هدف ساماندهی مداخلات روانی و اجتماعی پس از حوادث و بلایا در ده منطقه کشور و برای تمامی استانها درنظر گرفته شده است. در برنامههای پیشین عمدتاً همکاران و دوستان روانشناس ما مسئولیت آموزش این حوزه را برعهده داشتند و حوزه اجتماعی و به طور خاص نقش مددکاران اجتماعی کمرنگ بود که خوشبختانه در طرح سحر برنامهای متشکل از مداخلات تخصصی برای حوزههای روانی و اجتماعی در دو سطح مقدماتی و پیشرفته در نظر گرفته شده است که با استقبال شرکتکنندگان و مسئولین مواجه شده است.
از ویژگیهای مثبت این طرح برگزاری سلسله نشستهای کارشناسی با حضور متخصصان حوزههای مختلف پیرامون نحوه برگزاری طرح بود که خوشبختانه نتیجه این جلسات طراحی برنامه جامعی برای این طرح بود که در مرحله نخست و مقدماتی این طرح بیش از ۸۰۰ نفر از دانشجویان و اعضای هلالاحمر پس از گزینش علمی در مرحله مقدماتی آموزش خواهند دید.
آیا با بسته آموزشی که در این طرح تدوین شده می توان انتظار داشت که آمادگی در این حوزه به صورت کامل به وجود آید و در اتفاقات طبیعی بعدی مداخلات روانی اجتماعی قابل اطمینانی داشته باشیم؟
ما باید فراتر از بستههای آموزشی حرکت کنیم. تهیه و تدوین بسته های آموزشی خوب است اما این موضوع فقط باید بخشی از یک برنامه جامع باشد نه کل برنامه. آموزش مردم و فرهنگسازی در حوزه آمادگی و توانبخشی از حوادث و بلایا یکی از مقولههای خیلی مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد و برای این هدف لازم است که رویکردهایی به کار برده شوند که مردم با انگیزه و علاقه در این برنامهها مشارکت داشته باشند. به عبارت دیگر خود مردم متولی اصلی برنامهها شوند و برای دستیابی به چنین اهدافی مددکاران اجتماعی آموزشدیده میتوانند مشکلگشا باشند.
تجربیات سالهای اخیر نشان داده که معمولا هماهنگی بین سازمانی در زمان وقوع حوادث و بلایا کم است. آیا در این طرح فکری برای این موضوع هم شده؟
بله ایجاد هماهنگی های سازمانی و مشخص شدن جایگاه قانونی مباحث روانی و اجتماعی در تمامی مراحل چرخه حوادث و بلایا از اهمیت بالایی برخوردار است. چون در بسیاری از حوادث اخیری که در کشورمان رخ داده است، متاسفانه شاهد این مسئله بودیم که در مراحل مختلف مدیریت حوادث و بلایا بین سازمانهای مسئول در این زمینه چالشها و ناهماهنگیهای وجود داشته است. بر این اساس نخستین گام در این زمینه این است که کارهای جزیرهای صورت نگیرد و شرح وظایف مشخصی برای افراد و تیمهای متخصص وجود داشته باشد تا بیشترین خدمات و با حداکثر کارآیی و اثربخشی به مردم حادثهدیده ارائه شود. از سویی دیگر در همین ارتباط لازم است که در سطوح پایینتر(سطوح اجرایی و مداخلاتی) نیز این هماهنگی ایجاد شود به طوریکه بین متخصصان و کارشناسانی که در این حوزه فعالیت میکنند نیز هماهنگی و همکاری باشد. به عبارتی دیگر مددکاران اجتماعی، روانشناسان و سایر متخصصان درگیر در این حوزه لازم است که پتانسیلها و مهارتهای یکدیگر را بشناسند و در دورههای قبل از وقوع حوادث و بلایا از طریق گذراندن دورههای آموزشی مشترک با شرح وظایف همدیگر و نحوه همکاری تیم در حین و پس از حوادث و بلایا کاملا آشنا باشند.
از نکات بارز تشکیل تیمهای استانی مداخلات روانی و اجتماعی، تسهیل جنبههای فرهنگی مداخلات روانی و اجتماعی است. به طوریکه هر استانی قادر خواهد بود که با داشتن تیمهای آموزشدیده استانی و توجه به مسائل ویژه فرهنگی، مداخلات کارآمدتری را انجام دهند. به عنوان مثال وقتی در آذربایجان زلزله رخ میدهد اگر کسانی که میخواهند کمک کنند با زبان و فرهنگ بومی منطقه آشنا باشند، برای انجام مداخلات روانی و اجتماعی مشکلات کمتری خواهند داشت.
از سویی دیگر داشتن تیمهای آموزش دیده در این حوزه میتواند مانع از سردرگمی و بلاتکلیفی مردم میشود. در تحقیقی که ما در یک بازه زمانی ۱۸ ماهه پس از زلزله آذربایجان در حوزه توانبخشی اجتماعی پس از حوادث و بلایا انجام دادیم یکی از مهمترین مشکلات مردم سردرگمی و بلاتکلیفی اجتماعی بود که یکی از دلایل آن ضعف در حوزه مداخلات مناسب و به موقع روانی و اجتماعی بود. مردم در صحبتهای خود اشاره داشتند که وضعیت زندگی آنها مانند سنگی است که پس از زلزله از جای ثابت خود کنده شده و به حرکت در آمده اما هنوز این حرکت متوقف نشده است و از سرگردانی رنج میبرند.
جایگاه و نقش مددکاری اجتماعی در این تیم چگونه است؟
مددکاران اجتماعی میتوانند با استفاده از دانش و تخصص خود با همکاری سایر کارشناسان زمینه را برای بازگشت موثرتر به زندگی عادی پس از حوادث و بلایا فراهم نمایند. حمایتهای فردی، گروهی و اجتماعی، تسهیل ارتباط افراد با منابع و سیستمهای حمایتی، به کارگیری رویکردهای حمایتی توانمندساز، کمک به رشد و توسعه اجتماع پس از حوادث و بلایا و … بخشی از مهارتهای مددکاری اجتماعی است که می تواند در این حوزه مثمرثمر باشد.
شما نماینده انجمن مددکاران اجتماعی در این طرح هم هستید. انجمن به عنوان یک نهاد حقوقی چه نقشی در این طرح دارد؟
مددکاران اجتماعی به عنوان فرد و نه با شخصیت حقوقی در بسیاری از جلسات و همایشهایی که به ویژه در چندسال اخیر در حوزه مداخلات مقابله با بلایا برگزار شده حضور داشته اند. اما این بار پیشنهاد شده تفاهمنامه همکاری بین انجمن مددکاران اجتماعی ایران و انجمن روانشناسی ایران تدوین شود و مقدمات و هماهنگی های لازم هم فراهم شده است. همچنین برنامههایی برای تبادل تجربیات روانشناسان و مددکاران اجتماعی در حوزه بحران نیز در نظر گرفته شده است که به زودی اطلاعرسانی خواهد شد. علاوه بر این برنامههای برای حضور مشترک مددکاران اجتماعی و سایر حرفه های مرتبط در مناطق حادثهدیده تدوین خواهد شد.
ممنون و نکته آخر؟
از تمامی اساتید، دانشجویان و کارشناسان فعال مددکاری اجتماعی در حوزه حوادث و بلایا درخواست می کنیم که با حضور در کمیته مداخلات مددکاری اجتماعی انجمن دانش و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارند و به تقویت نقش موثر مددکاران اجتماعی در حوزه حوادث و بلایا کمک کنند.