عبور خانواده‌ها از مسیری دشوار در راه رسیدن به فرزند خوانده
چراغ امید فرزنددار شدن در برخی خانواده‌ها خاموش است و این خانواده‌ها برای رسیدن به فرزند خوانده به عنوان جایگزین باید مسیری دشوار را پشت سر بگذارند که این دشواری حلاوت فرزندخواندگی را برای ایشان دو چندان می‌کند.
به گزارش خبرگزاری فارس از قم، همه جوانان امروز این دکلمه استاد نصر‌الله مدقالچی را که در دهه ۷۰ در تیراژ یکی از پرمخاطب‌ترین کارتون‌های تلویزیونی که ظهر جمعه پخش می‌شد را به خاطر دارند.
«آنه» تکرار غریبانه روزهایت چگونه گذشت؟ وقتی روشنی چشم‌هایت در پشت پرده‌های مه‌آلود اندوه پنهان بود، با من بگو از لحظه لحظه‌های مبهم کودکیت، از تنهایی معصومانه دست‌هایت، آیا می‌دانی که در هجوم دردها و غم‌هایت و در گیر و دار ملال‌آور دوران زندگینامه، حقیقت زلالی دریاچه نقره‌ای نهفته بود، «آنه» اکنون آمده‌ام تا دست‌هایت را به پنجه طلایی خورشید دوستی بسپاری، در آبی بیکران مهربانی‌ها به پرواز درآیی و اینک «آنه» شکفتن و سبز شدن در انتظار توست … در انتظار توست …
این دکلمه با موضوع این کارتون جذاب هم‌خوانی فراوانی داشت و داستان دخترکی یتیم که به عنوان فرزند خوانده میهمان خانواده‌ای شده بود را به تصویر می‌کشید.
سیمای جمهوری اسلامی ایران در ۲ دهه گذشته با پخش فیلم‌ها و کارتون‌های متعدد، بحث شیرین فرزندخواندگی را در جامعه به صورت ویژه نهادینه کرد ولی با توجه به این‌که بیشتر خانواده‌ها برای آوردن فرزند به پرورش آن اهمیت بسیاری می‌دهند باید بسترهای خاصی با توجه به قواعد اسلامی و اجتماعی برای ایشان فراهم شود که در این راستا با مدیرکل بهزیستی استان قم، ابراهیم حاج مظفری به گفتوگو پرداختیم.
بهزیستی به عنوان یک نهاد گسترده اجتماعی و متولی بحث فرزندخواندگی است، در چه شرایطی صلاحیت نگهداری به خانواده‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد؟
یکی از کارها و فعالیت‌هایی که بهزیستی انجام می‌دهد موضوع فرزندخواندگی است که در بحث فرزندخواندگی ۲ دسته از افراد مشکلشان حل می‌شود؛ یک دسته از این افراد را خانواده‌هایی تشکیل می‌دهند که به دلایلی نابارور هستند و دسته دیگر کودکان بی‌سرپرست هستند که مسئولیت نگهداری آنان با بهزیستی است و دارای خانواده می‌شوند و می‌توانند از کانون خانواده بهره ببرند. بهزیستی به عنوان متولی دستورالعمل جامعی برای خانواده‌هایی که تقاضای فرزندخواندگی دارند، تدوین کرده است که از جمله آن‌ها گذشتن حداقل پنج سال از زندگی مشترک و بچه‌دار نشدن، تایید پزشکان متخصص و پزشک قانونی، بررسی صلاحیت اجتماعی از سوی بهزیستی، انجام مشاوره‌های روانشناسی و … است و در انتها که پرونده تکمیل شد در جلسه‌ای بررسی‌های لازم صورت گرفته و پاسخ نهایی به خانواده‌ای که طلب فرزند خوانده کرده‌اند، داده می‌شود.
چه مشکلاتی برای تحویل فرزند خوانده به خانواده‌ها وجود دارد؟
در بحث فرزندخواندگی مشکلاتی وجود دارد که اغلب خانواده‌ها طالب فرزند دختر هستند از سوی دیگر مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد این است که فرزند زیر یک سال می‌خواهند و اگر فرزند دچار بیماری حتی قابل علاج هم باشد خانواده‌ها نسبت به پذیرش این کودک علاقه نشان نمی‌دهند. مشکل دیگر این‌که خانواده‌ها به دلیل این‌که پس از ناباوری بی‌توجهی کرده‌اند و سن ایشان برای تقاضای فرزندخواندگی بالا رفته است به همین دلیل شرایط نگهداری فرزند کوچک را ندارند. از دیگر مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد نبود تفاهم زوج و زوجه برای نگهداری از یک کودک بی‌سرپرست است. بالا بودن تقاضا و کم بودن کودکانی که دارای شرایط فرزندخواندگی باشند شرایط را بسیار دشوار کرده است به صورتی که برخی خانواده‌ها چندین سال در لیست انتظار فرزندخواندگی روزهای سرد بی‌فرزندی را پشت سر می‌گذرانند.
بهزیستی پس از بررسی صلاحیت‌ها کودک را برای چه مدت به دست خانواده‌ها می‌سپارد؟
کسانی که واجد شرایط باشند به صورت موقت کودکی به مدت ۶ ماه آزمایشی به ایشان سپرده می‌شود که مددجویان و کارشناسان بهزیستی به صورت مرتب در سه نوبت برای بازرسی به منزل ایشان رفته و وضعیت کودک را بررسی می‌کنند و پس از تایید با گزارش مددکار به دستگاه قضایی اطلاع داده می‌شود و در نهایت حکم سرپرستی برای ایشان صادر می‌شود که پس از صدور حکم مراحل بعدی برای صدور شناسنامه انجام شده و این کودک به عنوان فرزند خانواده تحویل خانواده متقاضی می‌شود.
فرزند خوانده از نظر شرعی هیچ‌گاه شرایط فرزند واقعی را ندارد برای محرم شدن فرزند خوانده با پدر خوانده چه اقداماتی انجام می‌شود؟
بحث‌های فراوانی در زمینه محرمیت مطرح است که در این راستا موارد شرعی آن به صورت کامل در قوانینی که از سوی شورای نگهبان مصوب شده مورد توجه قرار می‌گیرد که در این راستا روش‌های گوناگونی وجود دارد که می‌توانند کودک را از طریق شیر دادن به پدرخوانده محرم کنند، روش دیگری نیز که شرع مشخص کرده و قانون نیز اجازه داده است می‌توان کودک را با پدر خوانده از طریق عقد محرم کرد.
تصویب قانون جدید از سوی شورای نگهبان مبنی بر ازدواج فرزند خوانده با پدر خوانده نظرات منتقدانه شدیدی به دنبال دارد، نظر بهزیستی در این راستا چیست؟
اختلاف نظر بین کارشناسان وجود دارد که برخی معتقدند ممکن است کانون خانواده دچار مشکل شود و فرزند در دراز مدت دچار اختلالات عصبی شود اگر چه این درصد بسیار کم است ولی بررسی‌ها نشان داده، ممکن است برخی اختلافات بروز کند ولی در این زمینه مسئله‌ای به ما گزارش نشده است و تا کنون ما شاهد مشکلاتی به دلیل محرم شدن دختر خوانده با پدر خوانده نبوده‌ایم به همین دلیل دید ما نسبت به این قانون منفی نیست.
نظریات انتقادی بیشتر مسئله سلامت روانی و جسمی کودک را مطرح می‌کند، بهزیستی در این رابطه چه نظری دارد؟
در بدبینانه‌ترین شرایط احتمال وقوع این حادثه کم است که شخصی کودکی شیرخوار را به عنوان فرزند ببرد و بعدها بخواهد با استفاده از این قانون نگاه سوء به کودک داشته باشد. نمی‌توانیم بگوییم احتمال وقوع مشکلات به دلیل تصویب این قانون، صفر است ولی خیلی ضعیف است و در این راستا جای نگرانی وجود ندارد.
نظریاتی وجود دارد که این قانون ممکن است سلامت کودک را از سوی مادرخوانده مورد تهدید قرار دهد، چه تمهیداتی در این زمینه اندیشیدید؟
وقتی می‌گوییم حداقل پنج سال از ازدواج گذشته باشد دلیل خوبی داریم؛ دختری که در سن ۲۵ سالگی ازدواج کرده باشد در سن ۳۰ سالگی امید خود را برای فرزنددار شدن از دست می‌دهد و اگر چند سالی هم امیدوارانه نگاه کنند که شاید فرجی شود و سپس اقدام کنند ۴۰ سال دارند که فرزند خوانده می‌گیرند، نکته اینجاست که کودک با این همه اختلاف سنی باید تا چند سال رشد کند که بتواند به عنوان یک تهدید محسوب شود و نگرانی مادر خوانده را به دنبال داشته باشد. در ضمن مشاورین و روانشناسان بهزیستی نیز پیش از قطعی شدن صلاحیت خانواده‌ها برای دریافت فرزند خوانده به صورت جدی روی بحث محرم شدن فرزندخوانده با خانواده‌ها گفتوگو می‌کنند و در نهایت نظر قطعی صادر می‌کنند ولی با این اوصاف تاکنون موردی خاص به بهزیستی گزارش نشده است.
سلامت خانواده پس از دریافت فرزند خوانده چگونه بررسی می‌شود که مانع از هرگونه تهدید برای کودک شود؟
کارشناسان و مددکاران بهزیستی با حضور در خانه‌ای که کودک به عنوان فرزند خوانده به خانواده سپرده شده است، سلامت خانواده را تا ۶ ماه به صورت مستمر مورد بررسی قرار می‌دهند و سپس تا سه سال نیز به صورت متناوب وضعیت بچه مورد بررسی قرار می‌گیرد که نتیجه این بررسی‌ها به بهزیستی گزارش می‌شود و در صورتی که مورد خاصی مشاهده شود کودک از دست ایشان گرفته شده و به مرکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست باز گردانده خواهد شد.
در شناسنامه فرزند خوانده هم به مسئله بی‌سرپرستی ایشان اشاره می‌شود؟
در گذشته در شناسنامه این کودکان نوشته می‌شد بر اساس نامه بهزیستی شناسنامه صادر شده است که بار روانی منفی برای کودکان به دنبال داشت ولی با پیگیری که داشتیم این مشکل برطرف شد.
کودکان امانت الهی هستند که خداوند به برخی خانواده‌ها این فرصت را می‌دهد که بتوانند در آزمون الهی امانت‌داری که خداوند به صورت گسترده در سراسر جهان برگزار می‌کند، شرکت کنند و کسانی که به دلایلی نمی‌توانند در این آزمون شرکت کنند، می‌توانند در آزمون دیگری که در آیات و روایات فراوان مبنی بر یتیم‌نوازی به آن اشاره شده است نسبت به آوردن فرزندی یتیم و بی‌سرپرست به کانون گرم خانواده شرکت کنند. شرکت در هر ۲ آزمون نگهداری از امانت‌های الهی است که باید در آزمون دوم به صورت جدی‌تر و با آمادگی بیشتری شرکت کرد چراکه این کودکان به دلیل شرایط خاصی که دارند ممکن است در صورت بی‌توجهی مورد آسیب قرار بگیرند.